سیده مهسا سادات
در دنیای امروز، اضطراب یکی از شایع‌ترین اختلال‌های روانی دوران کودکی است که می‌تواند بر رشد اجتماعی، هیجانی و تحصیلی کودک تأثیر عمیق بگذارد. برای شناسایی و درمان به‌موقع این اختلال، نیاز به ابزارهای استاندارد و علمی احساس می‌شود. آزمون اضطراب کودکان اسپنس (Spence Children’s Anxiety Scale – SCAS) یکی از معتبرترین ابزارهای روان‌سنجی در این حوزه است که توسط روان‌شناس برجسته، دکتر سوزان اسپنس (Susan H. Spence) طراحی شده است. هدف اصلی آزمون، شناسایی نوع و شدت علائم اضطرابی در گروه سنی ۸ تا ۱۵ سال است تا از طریق آن بتوان مداخلات روان‌شناختی دقیق‌تری برای هر کودک تدوین کرد.
ساختار و ویژگی‌های آزمون
پرسشنامه اسپنس شامل ۴۴ سؤال است که از میان آنها ۳۸ سؤال اصلی برای سنجش علائم اضطراب و ۶ سؤال دیگر برای بررسی صداقت پاسخ‌دهی طراحی شده‌اند.
کودک باید میزان تجربه‌ی خود از موقعیت‌های اضطراب‌زا را در یک مقیاس چهاردرجه‌ای از «هرگز» تا «همیشه» مشخص کند. این آزمون دارای شش زیرمقیاس اصلی است که انواع متفاوت اضطراب اعم از اضطراب جدایی،اضطراب اجتماعی،ترس از آسیب جسمانی، اضطراب فراگیر، وسواس فکری-عملی و حملات پانیک همراه با آگورافوبیا را پوشش می‌دهند. هر زیرمقیاس، الگوی خاصی از اضطراب را می‌سنجد و به روان‌شناس کمک می‌کند نوع دقیق اضطراب را شناسایی و مسیر درمان را هدفمند کند.
نحوه اجرا و نمره‌گذاری آزمون SCAS
اجرای آزمون اسپنس ساده و بدون نیاز به ابزار ویژه است. این مقیاس می‌تواند به‌صورت فردی یا گروهی در محیط‌های آموزشی یا کلینیکی برگزار شود. نسخه‌هایی ویژه برای والدین و معلمان نیز وجود دارد تا بتوان رفتار و هیجانات کودک را از دیدگاه‌های مختلف ارزیابی کرد.
پاسخ‌ها در مقیاس ۰ تا ۳ نمره‌گذاری می‌شوند؛ نمره صفر برای گزینه «هرگز» و نمره سه برای «همیشه». پس از نمره‌گذاری، مجموع امتیازات هر زیرمقیاس و نمره کل (در بازه‌ی ۰ تا ۱۱۴) محاسبه می‌شود. هرچه نمره بالاتر باشد، سطح اضطراب کودک بیشتر است.
در مرحله‌ی تفسیر، روان‌شناس باید از جدول‌های هنجاری متناسب با سن و جنس استفاده کند، زیرا الگوی اضطراب در دختران و پسران تفاوت‌هایی دارد. معمولاً دختران در مقیاس‌های اضطراب اجتماعی و فراگیر، نمرات بالاتری کسب می‌کنند.
تفسیر بالینی آزمون
تفسیر نتایج آزمون SCAS باید فراتر از نمره‌ی کل انجام شود و به الگوی زیرمقیاس‌ها توجه ویژه داشته باشد. برای مثال، نمره‌ی بالا در «اضطراب جدایی» می‌تواند بیانگر ترس از دوری از والدین باشد، در حالی که نمره‌ی زیاد در «وسواس فکری-عملی» نشانه‌ی افکار مزاحم و رفتارهای تکراری است. روانشناسان معمولاً نتایج آزمون را در کنار مصاحبه‌ی بالینی، مشاهده‌ی رفتاری و گزارش والدین تحلیل می‌کنند تا تصویری دقیق از وضعیت روانی کودک به‌دست آورند.
نکته‌ی مهم آن است که نمره‌ی بالا همیشه به معنای وجود اختلال اضطرابی نیست؛ گاهی این نمرات صرفاً بازتاب فشارهای محیطی یا تغییرات موقت در زندگی کودک‌اند. ازاین‌رو، تفسیر نهایی باید تنها توسط روان‌شناس بالینی متخصص انجام شود.
کاربردهای بالینی و آموزشی آزمون
آزمون اسپنس (SCAS) هم در کلینیک‌ها و هم در مدارس کاربرد گسترده‌ای دارد. در محیط‌های آموزشی، مشاوران از آن برای غربالگری اولیه‌ی اضطراب در کودکان استفاده می‌کنند تا در صورت مشاهده‌ی نمرات بالا، ارجاع به متخصص صورت گیرد.
در کلینیک‌های روانشناسی، SCAS ابزاری دقیق برای پایش درمان‌های شناختی-رفتاری (CBT) و سنجش اثربخشی برنامه‌های مداخله‌ای محسوب می‌شود.
در پژوهش‌های دانشگاهی نیز این پرسشنامه برای بررسی ارتباط اضطراب با عوامل خانوادگی، اجتماعی و تحصیلی به کار می‌رود.
ترکیب SCAS با ابزارهایی مانند پرسشنامه افسردگی کودکان یا مقیاس تنظیم هیجان می‌تواند دیدی چندبعدی از وضعیت هیجانی و روانی کودک ارائه دهد.
اهمیت آزمون اسپنس در ارزیابی اضطراب کودکان
آزمون اضطراب کودکان اسپنس (SCAS) ابزاری جامع و علمی برای سنجش اضطراب در کودکان و نوجوانان ۸ تا ۱۵ سال است. این مقیاس به روانشناسان کمک می‌کند تا نوع اضطراب را به‌درستی تشخیص دهند، درمان‌های مناسب طراحی کنند و روند بهبود را به‌صورت عینی پیگیری نمایند. به‌کارگیری این آزمون نه‌تنها در تشخیص اختلال‌های اضطرابی، بلکه در پیشگیری از مشکلات هیجانی و ارتقای سلامت روان کودکان نقشی کلیدی دارد.
در دنیای پرتنش امروز، SCAS می‌تواند پلی میان آموزش، پیشگیری و درمان اضطراب در نسل آینده باشد.
سؤالات متداول درباره آزمون اسپنس
آیا آزمون اسپنس برای نوجوانان نیز کاربرد دارد؟ بله. هرچند این آزمون برای کودکان ۸ تا ۱۵ سال تدوین شده است، نسخه‌های پژوهشی آن در نوجوانان نیز با موفقیت مورد استفاده قرار گرفته‌اند و از دقت بالایی برخوردارند.
تفاوت SCAS با سایر پرسشنامه‌های اضطراب چیست؟ برخلاف پرسشنامه‌های کلی اضطراب، آزمون اسپنس شش نوع اضطراب مجزا را ارزیابی می‌کند. همین ویژگی باعث می‌شود که در تشخیص افتراقی و برنامه‌ریزی درمان، اطلاعات دقیق‌تری ارائه دهد.
