سیده مبینا محسنی تکیه
فرزند تنها معمولاً با سه پرسش اصلی از سوی والدین مواجه میشود: آیا فرزند تنها احساس تنهایی میکند؟ آیا مهارتهای اجتماعی او کمتر است؟ و آیا مشکلات عاطفی بیشتری دارد؟ بسیاری از والدین آمریکایی، اگرچه بر این باورند که داشتن دو یا چند فرزند ایدهآل است، ممکن است تنها یک فرزند داشته باشند یا در آینده چنین تصمیمی بگیرند. این تصمیم ممکن است به دلیل مشکلات باروری، شروع دیرهنگام تشکیل خانواده یا هزینه بالای پرورش فرزند باشد. حتی زمانی که والدین این محدودیتها را ندارند و آگاهانه تنها یک فرزند دارند، باز هم نگرانیهایی درباره تنهایی یا مهارتهای اجتماعی فرزندشان دارند و احساس گناه میکنند. اما واقعیت فرزند تنها با این باورها متفاوت است.
آیا فرزند تنها تنهاتر است؟
اکثر فرزندان تنها تنها نیستند. این تصور رایج که فرزند تنها بهطور ذاتی احساس تنهایی میکند، با شواهد والدین کودکان تنها مطابقت ندارد. والدین گزارش میدهند که فرزندانشان روابط نزدیکی با خویشاوندان، همکلاسیها و دوستان محله دارند. جالب است که کودکان تنها گاهی دوستان بیشتری نسبت به کودکان خانوادههای پرجمعیت دارند، زیرا آنها دائماً با خواهر و برادران خود سرگرماند و کمتر انگیزه برای ایجاد روابط جدید دارند. فرزند تنها معمولاً رابطهای شبیه به خواهر یا برادر را با دوستان ایجاد میکند. بهعنوان مثال، دختر من که اکنون بزرگسال است، هنوز دوستان صمیمی دوران دبیرستانش را دارد و خوشحال است که توانسته «خواهر و برادر» خود را انتخاب کند. به عبارت دیگر، تنها بودن به معنای تنهایی نیست و میتواند فرصت ایجاد روابط نزدیک و انتخابشده را فراهم کند.
مهارتهای اجتماعی در فرزند تنها
فرزندان تنها معمولاً مهارتهای اجتماعی خوبی دارند و کمبود قابلتوجهی در این زمینه ندارند. بزرگسالانی که فرزند تنها بودهاند، همان نوع و میزان تعاملات اجتماعی با همسایگان و همکاران را تجربه میکنند که بزرگسالانی که با خواهر و برادر رشد کردهاند دارند. حتی مزایای اجتماعی خاصی نیز با تنها بودن همراه است. کودکان تنها بدون رقابت با خواهر یا برادر، بیشتر تمایل دارند با دوستان خود شریک شوند و یاد میگیرند بدون نیاز به دفاع از داراییهایشان روابط برقرار کنند. در مواقع اختلاف، این کودکان معمولاً بهتر عمل میکنند زیرا تعامل با بزرگسالان—والدینشان—را تمرین کردهاند. تنها ضعف احتمالی در مهارتهای اجتماعی میتواند مربوط به بازیهای خشن و پرجنبوجوش باشد که بهراحتی با بازیهای بالش یا ورزش جبران میشود. تا کلاس پنجم، معمولاً کودکان تنها همان مهارتهای بازی فیزیکی را دارند که سایر کودکان دارند. بنابراین، نبود خواهر یا برادر مشکلی در مهارت اجتماعی ایجاد نمیکند.
مشکلات عاطفی فرزند تنها
مطالعات نشان میدهند که فرزندان تنها مشکلات عاطفی بیشتری ندارند. مشابه فرزندان اول، این کودکان گاهی بهطور نادرست خودشیفته تصور میشوند، اما پژوهشها این باور را رد میکنند. یک مطالعه ۵۰ ساله در بریتانیا نشان داد که رشد شناختی و عاطفی فرزندان تنها بیشتر تحت تأثیر روابط والدین و منابع مالی و عاطفی خانواده است تا وجود یا عدم وجود خواهر و برادر. همکار من، الکس، میگوید: «بهعنوان فرزند تنها، زود یاد گرفتم مستقل باشم—خودم را سرگرم کنم، مشکلاتم را حل کنم و سرگرمی خود را پیدا کنم—و همچنین یاد گرفتم به دیگران گوش دهم و ارتباط عمیق برقرار کنم. این مهارتها در طول زندگیام بسیار به من کمک کردهاند.»
نشانههای شکوفایی عاطفی
برای اطمینان از سلامت عاطفی فرزند تنها، این شاخصها را بررسی کنید:
فرزند شما معمولاً نسبت به شما یا مراقبانش محبتآمیز است، سریعاً از شرایط نامطلوب بازیابی میشود، کنجکاو و علاقهمند به یادگیری چیزهای جدید است و با دیگران میخندد و لبخند میزند. اگر حتی برخی از این نشانهها مشاهده شد، بخشی از موفقیتهای عاطفی فرزندتان به مزایای تنها بودن نسبت داده میشود. فرزندان تنها توجه کامل والدین را دریافت میکنند، بنابراین نیازی به مبارزه برای جلب توجه از همان سنین اولیه ندارند. دستاوردهایشان دیده میشود، عزت نفس آنها بالاست و مشکلاتشان سریعتر حل میشود، بنابراین احساس امنیت و محافظت میکنند.
راهبردهای تقویت مهارتهای اجتماعی
اگر هنوز نگران مهارتهای اجتماعی فرزند تنها خود هستید، میتوانید این راهکارها را دنبال کنید:
فرزندتان را بشناسید و به خاطر شخصیتش، نه فقط دستاوردهایش، تشویق کنید. او را به اشتراک گذاشتن تشویق کنید، حتی اگر فقط بخشی از خوراکی باشد. شوخیهای دوستانه با او داشته باشید تا مهارت دفاع از خود در مدرسه و همدلی با دیگران را بیاموزد. مطمئن شوید فشارها و استرسهای او کودکانه باشند و نه بار مشکلات بزرگسالان یا فشارهای شما. فراموش نکنید که بازی کنید؛ خاطرات بازی با شما ماندگارتر از کارهای روزمره هستند. و مهمتر از همه، فرزندتان را فقط با برچسب «فرزند تنها» محدود نکنید؛ او بسیار فراتر از این است.
اگرچه داشتن خواهر یا برادر مزایای خاص خود را دارد، اما مشکلات و پیچیدگیهای خود را نیز به همراه میآورد. خواهر و برادر برای سلامت روان و خوشبختی فرزند شما و خودتان اختیاری هستند. از لذت داشتن یک فرزند تنها بهره ببرید، به باورهای غلط و گناه بیمورد پایان دهید و به رشد اجتماعی و عاطفی فرزندتان اعتماد کنید.
