سیده مهسا سادات
عنوان فارسی: تقویت «شوک‌های روان‌شناختی» مبتنی بر حافظه برای افزایش مقاومت بلندمدت در برابر اطلاعات نادرست
عنوان انگلیسی: Psychological Booster Shots Targeting Memory Increase Long-Term Resistance Against Misinformation
نویسندگان: Rakoen Maertens, Jon Roozenbeek, Jon S. Simons, Stephan Lewandowsky, Vanessa Maturo, Beth Goldberg, Rachel Xu, Sander van der Linden
سال انتشار: 2025
موضوع: روانشناسی شناختی و رسانه – بررسی مداخلات پیشگیرانه برای مقاومت در برابر اطلاعات نادرست
دانشگاه‌های مشارکت‌کننده: University of Oxford، University of Cambridge، University of Bristol، King’s College London، University of Potsdam
لینک مقاله: https://www.nature.com/articles/s41467-025-57205-x
چکیده مقاله
در این پژوهش بزرگ که شامل ۵ آزمایش طولی با ۱۱٬۷۵۹ شرکت‌کننده بود، محققان سه نوع مداخله را برای مقابله با اطلاعات نادرست بررسی کردند: متنی، ویدئویی و بازی‌محور. نتایج نشان داد مداخلات متنی و ویدئویی تا حدود یک ماه تأثیر دارند اما بازی‌ها اثر کوتاه‌تری دارند.
مهم‌ترین یافته پژوهش، نقش شوک‌های روان‌شناختی مبتنی بر حافظه (Psychological Booster Shots) است که با تقویت یادآوری ذهنی و تمرین مجدد، مانع از افت اثر آموزش‌ها در طول زمان می‌شوند. پژوهشگران مدلی تلفیقی از حافظه و انگیزش ارائه کردند که نشان می‌دهد برای طراحی آموزش‌های ضد اطلاعات نادرست، باید دانش حافظه و انگیزش در کنار هم به کار رود.
توضیحات
این مطالعه در چارچوب نظریه واکسیناسیون روان‌شناختی (Inoculation Theory) انجام شد — نظریه‌ای که می‌گوید همان‌طور که بدن با دوز ضعیف ویروس ایمن می‌شود، ذهن هم با مواجهه کنترل‌شده با «دروغ‌های شبیه‌سازی‌شده» در برابر فریب رسانه‌ای مقاوم می‌گردد. پژوهش در همکاری با چندین دانشگاه مطرح جهان از جمله آکسفورد، کمبریج و بریستول انجام شد. مداخلات در قالب متون آموزشی، کلیپ‌های کوتاه و بازی‌های تعاملی طراحی شدند تا شرکت‌کنندگان را نسبت به تکنیک‌های اقناع هیجانی و منطقی مورد استفاده در اخبار جعلی آگاه کنند. نتایج نشان داد افزودن یک مرحله‌ی تقویتی بر پایه‌ی حافظه – مثل یادآوری محتوا یا تمرین مجدد – باعث افزایش ماندگاری آموزش‌ها شد. یافته‌ها تأکید دارند که برای افزایش سواد رسانه‌ای و سلامت روان دیجیتال، باید از مداخلات حافظه‌محور استفاده کرد.
