آسیب‌پذیرترین نقطه ایران نه ساختمان‌ها، که روان مردم است!

به گزارش روان ۲۴ و به نقل از ایرنا، در جهانی که هر روز با بحرانی تازه روبه‌رو می‌شویم، سلامت روان به عامل حیاتی پایداری اجتماعی تبدیل شده است. رئیس سازمان بهزیستی کشور با اشاره به ضرورت ترویج فرهنگ خودیاری و مراقبت‌های اولیه سلامت روان گفت: این دو مفهوم، خط مقدم دفاع جامعه در برابر بحران‌ها هستند. او هشدار داد که بی‌توجهی به سلامت روان در شرایط اضطراری، می‌تواند زخم‌هایی عمیق بر روان مردم بر جای بگذارد.

افزایش بحران‌ها، افزایش فشار روانی

طی سال‌های گذشته، جامعه ایران با زلزله، همه‌گیری‌ها، فشار اقتصادی و حوادث اجتماعی روبه‌رو بوده است. این بحران‌ها نه‌تنها زیرساخت‌ها را تضعیف کرده‌اند بلکه روان مردم را هم فرسوده‌اند.
به گفته رئیس سازمان بهزیستی، اضطراب، غم، بی‌خوابی، خشم و احساس بی‌معنایی زندگی، از پیامدهای شایع بحران‌ها هستند. اگر این واکنش‌ها مدیریت نشوند، می‌توانند به افسردگی یا اختلال اضطراب تبدیل شوند.
کودکان، سالمندان، زنان سرپرست خانوار و بیماران روانی بیش از دیگران آسیب می‌بینند. ازاین‌رو، آموزش مهارت‌های خودیاری باید بخشی از برنامه‌های ملی سلامت روان باشد.

خودیاری؛ اولین گام در بازسازی روان

در روان‌شناسی، خودیاری به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که افراد برای حفظ آرامش و مدیریت هیجانات خود انجام می‌دهند. این مهارت‌ها توان روانی افراد را در برابر فشارهای زندگی افزایش می‌دهند.
نمونه‌های مؤثر خودیاری شامل تمرین تنفس عمیق، مراقبه ذهن‌آگاهی، خواب منظم، تغذیه سالم، گفت‌وگو با اطرافیان، نوشتن احساسات و کاهش مواجهه با اخبار منفی است. کارشناسان بهزیستی می‌گویند آموزش این مهارت‌ها از دوران کودکی، نسل آینده را در برابر بحران‌های روانی مقاوم‌تر می‌کند.

مراقبت‌های اولیه سلامت روان؛ پیشگیری به‌جای درمان

در کنار خودیاری فردی، مراقبت‌های اولیه سلامت روان نقش مهمی در جلوگیری از اختلالات دارد. این مراقبت‌ها سه مرحله اصلی دارند:
مرحله نخست آموزش عمومی درباره علائم استرس و روش‌های کنترل آن است.
در مرحله دوم، افراد در معرض خطر شناسایی می‌شوند تا مشاوره کوتاه‌مدت یا ارجاع تخصصی دریافت کنند.
مرحله سوم شامل درمان و بازتوانی تخصصی توسط روان‌شناسان و روان‌پزشکان است.
الگوی مراقبت‌های چندمرحله‌ای در کشورهایی مانند ژاپن و کانادا با موفقیت اجرا شده و هزینه‌های اجتماعی را به میزان چشمگیری کاهش داده است.

آمادگی روانی؛ بخش فراموش‌شده مدیریت بحران

بیشتر طرح‌های مدیریت بحران در ایران بر امدادرسانی فیزیکی تمرکز دارند و جنبه روانی معمولاً نادیده گرفته می‌شود.
یکی از روان‌شناسان اجتماعی در گفت‌وگو با ما توضیح می‌دهد:
«اگر مردم نتوانند در شرایط بحرانی اضطراب خود را کنترل کنند، حتی بهترین نیروهای امدادی هم نمی‌توانند از شدت آسیب‌ها بکاهند. آمادگی روانی یعنی آموزش جامعه برای واکنش منطقی در بحران.»
او تأکید می‌کند که آموزش کنترل احساسات، تصمیم‌گیری در شرایط استرس و حفظ امید، باید جزو سیاست‌های ملی باشد.

رسانه‌ها؛ حلقه ارتباط مردم و علم روانشناسی

رئیس سازمان بهزیستی معتقد است رسانه‌ها در آموزش مهارت‌های روانی نقش کلیدی دارند. انتشار مطالب علمی، آموزش روش‌های ساده خودیاری و پرهیز از انتشار اخبار اضطراب‌آور، می‌تواند جامعه را آرام‌تر کند.
سایت‌هایی مانند روان۲۴، پلتفرم‌های مشاوره آنلاین و برنامه‌های آموزشی تلویزیونی، می‌توانند پلی میان دانش روانشناسی و زندگی روزمره باشند.
تحقیقات جهانی نشان می‌دهد کشورهایی که آموزش سلامت روان را از مدرسه آغاز کرده‌اند، نرخ افسردگی پس از بحران را تا ۴۰ درصد کاهش داده‌اند.

راهکارهای سیاستی برای ارتقای تاب‌آوری روانی

بر اساس تحلیل‌های روان۲۴، گام‌های زیر برای افزایش آمادگی روانی جامعه ضروری است:
تدوین «سند ملی آمادگی روانی»، آموزش مهارت‌های خودیاری در مدارس و دانشگاه‌ها، گسترش مشاوره آنلاین در بحران‌ها، افزایش بودجه سلامت روان، و آموزش نیروهای امدادی برای مداخله روانی اولیه.
این اقدامات می‌توانند آسیب‌های روانی را کاهش دهند و به شکل‌گیری جامعه‌ای مقاوم کمک کنند.

خودیاری؛ از آگاهی تا عمل

تبدیل خودیاری به بخشی از فرهنگ اجتماعی زمان‌بر است، اما شدنی است. در جامعه‌ای که بیان احساسات هنوز ضعف تلقی می‌شود، نخستین گام برای سلامت روان، گفت‌وگو و پذیرش است.
رئیس سازمان بهزیستی می‌گوید:
«مراقبت از روان مسئولیتی شخصی و اجتماعی است. هیچ بحرانی بدون آمادگی روانی قابل مدیریت نیست.»