سیده مبینا محسنی تکیه
Wisconsin Card Sorting Test که به اختصار WCST نامیده میشود، یکی از معتبرترین آزمونهای روانشناسی شناختی و بالینی است که برای ارزیابی عملکرد اجرایی مغز طراحی شده است. این آزمون بهطور ویژه توانایی افراد در انعطافپذیری شناختی، حل مسئله، برنامهریزی و کنترل پاسخها را میسنجد و به بررسی مهارتهایی میپردازد که در فعالیتهای روزمره و تصمیمگیریهای پیچیده نقش حیاتی دارند. WCST بیشتر برای ارزیابی لوب پیشانی مغز مورد استفاده قرار میگیرد، چرا که این ناحیه مسئول عملکردهای اجرایی، بازداری پاسخها، انعطافپذیری در تغییر قوانین و تصمیمگیریهای هدفمند است.
هدف اصلی این آزمون بررسی توانایی فرد در تطبیق رفتار و استراتژیهای شناختی با تغییر قوانین یا شرایط محیطی است. به عبارت دیگر، WCST نشان میدهد که آیا فرد میتواند پس از دریافت بازخورد درست یا غلط، روش خود را تغییر دهد و رفتار خود را با شرایط جدید هماهنگ کند یا خیر.
تاریخچه آزمون
Wisconsin Card Sorting Test نخستین بار در سال ۱۹۴۸ توسط گروهی از محققان دانشگاه ویسکانسین طراحی شد و به همین دلیل نام آن با ایالت ویسکانسین گره خورده است. این آزمون در طول سالها توسعه یافته و نسخههای دستی و کامپیوتری آن ساخته شده است تا برای تحقیقات علمی، بالینی و روانشناسی عصبی مناسب باشد. WCST یکی از اصلیترین ابزارهای استاندارد در ارزیابی عملکرد اجرایی و اختلالات شناختی محسوب میشود و در پژوهشها و تشخیصهای بالینی افراد با آسیبهای لوب پیشانی، اسکیزوفرنی، اختلالات توجه و سایر مشکلات شناختی کاربرد فراوان دارد.
ساختار آزمون
WCST شامل مجموعهای از کارتها است که چهار ویژگی اصلی دارند: رنگ، شکل، تعداد و نوع تصویر. این ویژگیها به شرح زیر هستند:
– رنگ کارتها شامل قرمز، سبز، زرد و آبی است.
– شکلها شامل دایره، مربع، مثلث و ستاره میباشند.
– تعداد اشکال روی کارتها از یک تا چهار تغییر میکند.
– نمونه ترکیبی کارتها ترکیبی از ویژگیهای فوق است.
در طول آزمون، کارتها به فرد ارائه میشوند و باید بر اساس قانون ناشناختهای مرتب شوند. پس از هر پاسخ، آزمونگر بازخورد درست یا غلط ارائه میدهد و فرد باید با توجه به بازخوردها، استراتژی خود را تغییر دهد. قانون دستهبندی کارتها پس از چند کارت تغییر میکند و این تغییر به ارزیابی توانایی فرد در تطبیق شناختی با تغییر شرایط کمک میکند.
نحوه اجرا
اجرای آزمون WCST به دقت و نظم نیاز دارد. آزمون معمولاً بین ۱۲ تا ۲۰ دقیقه طول میکشد، اگرچه نسخه کوتاهتر آن نیز موجود است. آزمون میتواند به صورت دستی یا کامپیوتری اجرا شود. اجرای نسخه دستی به آزمونگر آموزش دیده نیاز دارد تا بازخوردها و تغییرات قانون مرتبسازی را به درستی ارائه کند.
شرکتکنندگان معمولاً بزرگسالان و نوجوانان بالای هشت سال هستند. آزمون در محیط آرام و بدون حواسپرتی اجرا میشود تا تمرکز فرد حفظ شود. در طول آزمون، فرد با بازخوردهای مستمر مواجه میشود و باید بر اساس این بازخوردها تصمیم بگیرد که کارت بعدی را چگونه مرتب کند. هرگونه تکرار پاسخ نادرست و عدم توانایی در تطبیق استراتژیها، ضعف در عملکرد اجرایی و انعطافپذیری شناختی را نشان میدهد.
شاخصهای سنجش
WCST عملکرد فرد را از جنبههای مختلف بررسی میکند. مهمترین شاخصها شامل موارد زیر هستند:
Perseverative Errors یا خطاهای مداوم نشاندهنده تداوم پاسخ نادرست و ضعف در انعطافپذیری شناختی است. این خطاها معمولاً زمانی رخ میدهند که فرد پس از تغییر قانون مرتبسازی همچنان به روش قبلی خود ادامه دهد.
Non-Perseverative Errors یا خطاهای غیرمداوم ناشی از بیدقتی، فقدان تمرکز یا اشتباهات تصادفی هستند و کمتر مرتبط با انعطافپذیری شناختی میباشند.
Categories Achieved یا تعداد دستههای تکمیلشده، تعداد قوانینی را نشان میدهد که فرد توانسته شناسایی و بر اساس آن عمل کند. این شاخص نشاندهنده توانایی حل مسئله و شناسایی الگوهای جدید است.
Failure to Maintain Set یا شکست در حفظ قانون، نشاندهنده ضعف در حافظه کاری و ناتوانی فرد در ادامه پیگیری یک استراتژی است.
Trials to Complete First Category یا تعداد تلاشها برای تکمیل اولین دسته، میزان سرعت یادگیری و درک فرد از قانون اولیه را نشان میدهد.
نحوه تفسیر نتایج
تفسیر WCST باید با دقت و با در نظر گرفتن تمامی شاخصها انجام شود. افزایش Perseverative Errors معمولاً نشاندهنده اختلال در عملکرد لوب پیشانی است و ممکن است در افرادی که آسیب عصبی یا اختلال روانپزشکی دارند، دیده شود. کاهش تعداد دستههای تکمیلشده یا خطاهای زیاد در تطبیق با قوانین جدید نشاندهنده ضعف در انعطافپذیری شناختی و برنامهریزی اجرایی است.
همچنین نتایج WCST تحت تأثیر انگیزه، خستگی، اضطراب و شرایط محیطی قرار میگیرد. بنابراین تفسیر نتایج باید همراه با سایر آزمونهای شناختی و بالینی انجام شود تا تصویر جامع و دقیقی از وضعیت عملکرد اجرایی فرد ارائه شود.
کاربردهای بالینی و پژوهشی
WCST در حوزههای مختلف روانشناسی کاربرد دارد. در روانشناسی عصبی برای ارزیابی آسیب لوب پیشانی و اختلالات شناختی استفاده میشود. در روانپزشکی، این آزمون میتواند برای بررسی اختلالات اسکیزوفرنی، افسردگی و مشکلات توجه مورد استفاده قرار گیرد. همچنین در آموزش و پرورش و پژوهشهای علمی، WCST به بررسی مشکلات توجه، انعطافپذیری شناختی و توانایی حل مسئله در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان کمک میکند. این آزمون در پژوهشهای شناختی نیز برای مطالعه فرآیندهای تصمیمگیری، حافظه کاری و برنامهریزی اجرایی کاربرد دارد.
مزایا و محدودیتها
از مزایای WCST میتوان به قابلیت اعتماد و اعتبار بالا، سنجش دقیق مهارتهای اجرایی و انعطافپذیری شناختی و امکان استفاده در نسخههای دستی و کامپیوتری اشاره کرد.
با این حال، محدودیتهایی نیز وجود دارد. اجرای صحیح آزمون نیازمند آموزش آزمونگر است، نتایج میتواند تحت تأثیر شرایط روحی و جسمی شرکتکننده قرار گیرد و تفسیر تنها با این آزمون نمیتواند به تشخیص بالینی کامل منجر شود.
Wisconsin Card Sorting Test ابزاری جامع و علمی برای ارزیابی تواناییهای اجرایی و انعطافپذیری شناختی فرد است. این آزمون، با ارائه چالشهای شناختی و بازخوردهای مستمر، اطلاعات ارزشمندی درباره توانایی حل مسئله، توجه، حافظه کاری و توانایی تغییر استراتژی ارائه میدهد. WCST یکی از پرکاربردترین ابزارهای روانشناسی بالینی، عصبی و شناختی است و میتواند در پژوهشهای علمی و ارزیابیهای بالینی نقش حیاتی ایفا کند.
