سیده مهسا سادات
گوشیهای هوشمند به بخشی جداییناپذیر از زندگی ما تبدیل شدهاند؛ همیشه روشن، همیشه در دسترس. اما سؤال مهم این است: آیا این همدم کوچک میتواند جای خانواده را بگیرد و به رقیب روابط صمیمی بدل شود؟ بررسی اثرات موبایل بر خانواده نشان میدهد که پاسخ به شیوهی استفاده ما بستگی دارد.
خانواده همواره نخستین و امنترین جایگاه انسان بوده است. جایی برای محبت، همدلی و تکیهگاه بودن. در سالهای اخیر، گوشیهای هوشمند سبک روابط خانوادگی را تغییر دادهاند. سکوتی عجیب در خانهها برقرار شده است؛ سکوتی که پشت صفحههای درخشان موبایلها پنهان مانده است. سؤال این است که آیا موبایل توانسته جای خانواده را پر کند؟
موبایل؛ ابزار کار یا همدم پررنگ؟
گوشیهای هوشمند ابتدا وسیلهای برای برقراری تماس بودند، اما امروز ابزار چندمنظورهای برای کار، آموزش، خرید و سرگرمی به شمار میروند. بسیاری افراد حتی هنگام خواب، موبایل خود را کنار بالش نگه میدارند. طبق آمار، کاربران ایرانی بهطور میانگین روزانه بیش از چهار ساعت در فضای مجازی هستند؛ یعنی نیمی از ساعات بیداری یک فرد شاغل. چنین حضور دائمی قطعاً بر روابط خانوادگی اثر میگذارد.
وقتی خانواده در سایه میرود
خانههای امروز صحنهای تکراری دارند: هرکس سرش در گوشی خودش است. کودک به جای گفتوگو با والدین، درگیر بازی آنلاین است و والدین حین گشتوگذار در شبکههای اجتماعی، حرفهای فرزندشان را نمیشنوند. این صحنهها نشان میدهد که موبایل میتواند صمیمیت خانوادگی را کمرنگ کند و مرزهای عاطفی را از میان ببرد.
البته تصویر همیشه تاریک نیست. موبایل فاصلهها را کم کرده و خانوادههایی که از هم دور هستند، با تماس تصویری دلشان را گرم میکنند. گروههای خانوادگی در شبکههای اجتماعی نیز به هماهنگی و ارتباط کمک کردهاند. بنابراین، موبایل ذاتاً دشمن خانواده نیست؛ شیوهی استفاده از آن تعیین میکند که همدم مفید باشد یا رقیبی خطرناک.
پیامدهای روانی و اجتماعی استفادهی افراطی
کارشناسان هشدار میدهند که استفادهی بیش از حد از موبایل میتواند اضطراب، بیخوابی، کاهش تمرکز و ضعف در روابط واقعی ایجاد کند. نوجوانان بیش از همه در معرض خطرند، زیرا برای دریافت تأیید، به فضای مجازی پناه میبرند و مهارت گفتوگوی رو در رو را از دست میدهند. شام خانوادگی که باید پر از خنده و گفتوگو باشد، گاهی به سکوتی سرد تبدیل میشود که در طول زمان پیوندهای خانوادگی را سست میکند.
خانواده شبکهای؛ چهرهی جدید روابط
جامعهشناسان از «خانواده شبکهای» سخن میگویند؛ خانوادهای که اعضایش بیشتر از طریق پیام و گروههای مجازی با یکدیگر در ارتباطاند تا حضور واقعی. این سبک ممکن است اجتنابناپذیر باشد، اما خطر آنجاست که پیامکها و ایموجیها جای آغوش و گفتوگو را بگیرند. هیچ شکلکی نمیتواند جای لبخند یا نوازش را پر کند.
راههای بازگرداندن صمیمیت خانوادگی
برای بازگرداندن صمیمیت، باید زمانهای مشخص بدون موبایل داشته باشیم. گفتوگوهای کوتاه و صمیمی حتی ده دقیقه در روز، اثری عمیقتر از ساعتها گشتوگذار مجازی دارند. نسل جدید باید آموزش ببیند که موبایل یک ابزار است، نه تمام زندگی. فعالیتهای خانوادگی مشترک مانند پختن غذا، پیادهروی یا بازی جمعی، جایگزینی دلپذیر برای فضای مجازی هستند. برخی خانوادهها یک روز در هفته بدون موبایل میگذرانند تا صمیمیت و آرامش بیشتری ایجاد کنند. والدین نیز باید با الگو بودن، اولویت دادن به گفتوگو، مسیر درست را برای فرزندان نشان دهند.
تجربههای جهانی مدیریت موبایل
در کرهجنوبی کمپهایی برای «موبایلزدایی» نوجوانان برگزار میشود تا چند روز بدون گوشی در طبیعت باشند. در فرانسه نیز قانون ممنوعیت استفاده از موبایل در مدارس اجرایی شده است. این نمونهها نشان میدهد که مدیریت آگاهانهی استفاده از موبایل ممکن است و نتایج مثبتی به همراه دارد.
با همهی پیشرفتهای فناوری، هیچ چیز نمیتواند جای خانواده را بگیرد. خانواده جایی است برای عشق بیقید و شرط، شنیدن و شنیدهشدن و آرامش در میان طوفان زندگی. موبایل هرچقدر پیشرفته باشد، نمیتواند جای دستهای پدر، نگاه مادر یا بازیهای کودکانه را پر کند. پاسخ روشن است: موبایل جایگزین خانواده نیست و نخواهد شد، اما اگر آگاه نباشیم، ممکن است به رقیب آن تبدیل شود. وظیفهی ما این است که موبایل را در خدمت خانواده قرار دهیم، نه در برابر آن.
