سیده مبینا محسنی تکیه
میکروبهای روده میتوانند از طریق محور روده–مغز بر شناخت، تمرکز و خلقوخو تأثیر بگذارند. پژوهشهای جدید نشان دادهاند که بین سلامت میکروبی روده و بروز اختلال کمتوجهی–بیشفعالی (ADHD) ارتباط معناداری وجود دارد. به باور دانشمندان، اصلاح رژیم غذایی ممکن است به کاهش علائم این اختلال و بهبود تمرکز و تعادل هیجانی کمک کند.
اختلال کمتوجهی–بیشفعالی یکی از رایجترین چالشهای روانی در میان کودکان در سنین مدرسه است. آمارها نشان میدهد که در دو دهه اخیر شیوع آن از ۶ درصد به بیش از ۱۰ درصد افزایش یافته است. کودکانی که به نوع بیشفعال مبتلا هستند، پر از انرژیاند اما نمیتوانند تمرکز خود را حفظ کنند. بسیاری از آنها این حالت را به داشتن «موتور موشکی با ترمز دوچرخه» تشبیه میکنند؛ انرژی بیپایانی دارند اما نمیدانند چگونه آن را در مسیر درست هدایت کنند.
انرژی زیاد، اما تمرکز کم
افراد مبتلا به ADHD اغلب نیاز دارند بیشتر از دیگران حرکت کنند و فعالیت بدنی برایشان یک ضرورت روانی است. ورزشکاران بزرگی مانند مایکل فلپس، مایکل جردن و سیمون بایلز مبتلا به این اختلال هستند و با افتخار از آن سخن گفتهاند. آنها آموختهاند چگونه انرژی شدید خود را به مسیر هدفمند و موفقیتآمیز هدایت کنند.
با وجود مشکلات تحصیلی در میان مبتلایان، ADHD هیچ ارتباطی با هوش پایین ندارد. برخی معتقدند آلبرت انیشتین نیز ADHD داشته است. او در مدرسه موفق نبود اما نبوغش جهان را تغییر داد. انیشتین میگفت:
«هرکسی نابغه است، اما اگر ماهی را بر اساس تواناییاش در بالا رفتن از درخت بسنجید، تمام عمرش فکر میکند احمق است.»
خلاقیت در سایه ADHD
بسیاری از چهرههای سرشناس دنیای هنر و سرگرمی از جمله رایان گاسلینگ، جاستین تیمبرلیک، ترِوِر نوا، مارک رافالو، گرتا گرویگ، الن دیجنرس، چَنینگ تِیتوم، جیم کری، آدام لوین و اما واتسون با ADHD زندگی میکنند. آنها باور دارند این ویژگی ذهنی موجب افزایش خلاقیت و نبوغ آنها شده است. به گفته بسیاری از این افراد، ذهن بیشفعال آنها قادر است ارتباطاتی را ببیند که برای دیگران نامرئی است.
پیوند ژنتیک و محیط در ADHD
اگرچه ADHD ریشه ژنتیکی دارد، اما عوامل محیطی از جمله تغذیه و سلامت روده نیز نقش مهمی در بروز و شدت آن ایفا میکنند. جالب است که حدود ۲۰ درصد مبتلایان به ADHD علائمی مشابه طیف اوتیسم دارند. هر دو اختلال در طیف گستردهای از خفیف تا شدید قرار میگیرند و نیازمند رویکرد درمانی فردمحور هستند.
داروهای محرک؛ درمانی متناقض اما مؤثر
با وجود بیشفعالی و بیقراری، درمان اصلی ADHD مصرف داروهای محرک مانند آمفتامینهاست که با تنظیم فعالیت مغز به تمرکز کمک میکنند. با این حال، حدود یکسوم بیماران به دلیل عوارض جانبی مانند بیخوابی، کاهش اشتها، نوسانات خلقی یا تیکهای عصبی قادر به تحمل آنها نیستند. همین موضوع موجب شده پژوهشگران به دنبال روشهای طبیعیتر برای کنترل علائم این اختلال باشند.
محور روده–مغز؛ امیدی تازه برای درمان طبیعی ADHD
در سالهای اخیر، مطالعات گستردهای بر نقش میکروبیوم روده در سلامت روان انجام شده است. مرور نتایج نشان میدهد که در بدن مبتلایان به ADHD ترکیب باکتریایی خاصی وجود دارد: سطح Ruminococcus gnavus بالاتر و میزان Faecalibacterium پایینتر است.
Ruminococcus gnavus باکتری طبیعی بدن انسان است اما وقتی بیشازحد رشد کند، میتواند موجب بروز مشکلاتی چون سندرم روده تحریکپذیر، بیماری التهابی روده، چاقی و حتی دیابت شود. در مقابل، Faecalibacterium مادهای به نام بوتیرات (Butyrate) تولید میکند که سلولهای دیواره روده را تغذیه و بازسازی میکند. این ماده با تقویت سد روده از ورود سموم و میکروبها به جریان خون جلوگیری میکند؛ عاملی حیاتی در حفظ تعادل شیمیایی مغز.
رژیم غذایی؛ مسیر طبیعی برای مهار ADHD
یافتههای علمی نشان میدهد که رژیم غذایی سالم و غنی از فیبر میتواند فعالیت میکروبهای مفید روده را افزایش داده و از طریق محور روده–مغز بر تمرکز، آرامش و ثبات هیجانی تأثیر بگذارد.
برای تقویت این میکروبها باید غذاهای سرشار از فیبر مصرف کرد. سبزیجاتی مانند حبوبات، پیاز، کنگر فرنگی و عدس از بهترین منابع فیبر هستند. همچنین میوههای توتمانند مانند تمشک، بلوبری و توتفرنگی دانههای ریز خوراکی دارند که منبع غنی فیبر طبیعیاند.
در کنار این مواد، غذاهای تخمیری مثل ماست، کفیر، ساورکراوت (کلمترش) و کیمچی ترکیبی از پروبیوتیکها و پریبیوتیکها را در خود دارند؛ یعنی هم میکروبهای مفید را به بدن میرسانند و هم غذای آنها را فراهم میکنند. این ترکیب دوگانه باعث افزایش تولید بوتیرات و در نتیجه بهبود سلامت مغز و خلقوخو میشود.
اگر در حال مصرف دارو برای ADHD هستید، قطع آن بدون نظر پزشک توصیه نمیشود، اما تغییر مثبت در رژیم غذایی میتواند اثربخشی درمان دارویی را افزایش دهد. با تغذیهای هوشمندانه، غنی از فیبر و کمفرآوریشده، میتوان علائم بیقراری، حواسپرتی و نوسانات خلقی را کاهش داد.
ADHD میتواند همانقدر که چالشبرانگیز است، به نقطه قوت نیز تبدیل شود. این شما هستید که با آگاهی از بدن، ذهن و تغذیهتان میتوانید مسیر آن را تعیین کنید. مراقبت از روده، در واقع مراقبت از ذهن است؛ و ذهنی آرام و متمرکز، کلید باز کردن درهای موفقیت در زندگی است.
