سیده مبینا محسنی تکیه
در دنیای امروز، ارتباط اجتماعی نه تنها یک نیاز انسانی بنیادین است، بلکه یکی از پیشبینیکنندههای مهم سلامت روان و جسم محسوب میشود. در دو دهه گذشته، ایالات متحده با افزایش چشمگیر انزوا و تنهایی اجتماعی مواجه بوده است و پاندمی کووید این روند را تشدید کرده است. این موضوع مدتهاست که بهعنوان یک نگرانی جدی در حوزه سلامت عمومی مطرح است و پژوهشها نشان میدهند که قدرت ارتباطات اجتماعی شاخص قوی کوتاهمدت و بلندمدت برای سلامت جسمی و روانی است (دفتر جراح کل، ۲۰۲۳). تنهایی و انزوا، با افزایش افسردگی و اضطراب در دوران پاندمی مرتبط بودهاند و پیامدهای جدی بر سلامت فرد دارند.
اجزای ارتباط اجتماعی
ارتباط اجتماعی را میتوان به سه بخش اصلی تقسیم کرد:
ساختار به عوامل فیزیکی و رفتاری مرتبط با این ارتباطات اشاره دارد. این شامل کسانی است که فرد با آنها زندگی میکند، تعداد افرادی که میشناسد و میزان تعامل با آنها.
عملکرد به نیازهایی اشاره دارد که این ارتباط برآورده میکند؛ آیا فرد یک دوست، مربی یا راهنماست و حمایت عاطفی یا اطلاعات و راهنمایی ارائه میدهد؟
کیفیت به ماهیت و حس تجربهشده در این ارتباط اشاره دارد؛ اینکه رابطه تحت فشار است یا قوی و مثبت، و میزان احساس شمول و قدردانی چقدر است.
افزایش زمان تنها بودن و کاهش تعاملات اجتماعی به معنای کاهش فرصتهای ملاقات با افراد جدید و گسترش شبکههای اجتماعی موجود است. این امر باعث میشود روابط کمتری برای ارائه حمایت اجتماعی و عاطفی وجود داشته باشد، که نه تنها با سلامت و رفاه فرد ارتباط دارد، بلکه برای رشد شخصی و کیفیت زندگی نیز حیاتی است.
روندهای افزایش جدایی و انزوا
دلایل متعددی برای افزایش انزوا اجتماعی وجود دارد. برای نوجوانان و جوانانی که در عصر رسانههای دیجیتال رشد کردهاند، تعامل آنلاین گاهی جایگزین ارتباطات حضوری شده است. این مسئله بهویژه نگرانکننده است زیرا جوانی دورهای بحرانی برای یادگیری مهارتهای اجتماعی و هنجارهای ارتباطی است و فرد زمان زیادی را با دوستان و خانواده میگذراند . فقدان تعامل اجتماعی در این دوره میتواند رشد و توسعه صحیح فرد را مختل کند.
برای بزرگسالان میانسال و مسنتر، کاهش تعامل اجتماعی با اعضای خانواده ممکن است به تأخیر در ازدواج یا افزایش تعداد خانوارهای تکنفره مرتبط باشد. افزایش خانوارهای تکنفره از دهه ۱۹۶۰ با تغییرات جمعیتی عمدهای همراه بوده است، از جمله افزایش طلاق، کاهش ازدواج مجدد، نوآوری در ارتباطات و افزایش درآمد واقعی که افراد را قادر ساخته است زندگی مستقل را انتخاب کنند.
ارتباط اجتماعی و سلامت جسم و روان
اتفاق نگرانکننده این است که فقدان ارتباط اجتماعی میتواند آسیب جدی به سلامت جسمی و روانی وارد کند. تنهایی پاسخ استرسی به فقدان تماس اجتماعی است و فرد را به جستجوی همراهی سوق میدهد. فعالسازی طولانیمدت پاسخ استرس مرتبط با تنهایی میتواند پیامدهای فیزیولوژیکی مانند مقاومت به انسولین، فشار خون بالا و التهاب افزایشیافته ایجاد کند که به توسعه بیماریهای قلبی و اختلالات روانی کمک میکنند. این اختلالات روانی خود میتوانند منجر به انزوا و تشدید تنهایی شوند .
اغلب «تنهایی» از «انزوا اجتماعی» متمایز میشود. انزوا اجتماعی به فقدان تماس با دیگران اشاره دارد، در حالی که تنهایی حس جداافتادگی یا تنها بودن است. هر دو بر سلامت جسمی و روانی اثرگذارند، اما مطالعات نشان میدهند انزوا اجتماعی بیشتر با خطر بیماریهای قلبی مرتبط است، در حالی که تنهایی تأثیر بیشتری بر سلامت روان دارد . تفاوت این دو ممکن است به دلیل کاهش دسترسی افراد منزوی به خدمات بهداشتی و حمایت اجتماعی باشد. افرادی که تنها هستند، احساس حمایت عاطفی کمتری میکنند و کمک کمتری برای مدیریت رویدادهای استرسزا دریافت میکنند.
راهکارهایی برای افزایش تعامل اجتماعی
پس از پاندمی، مشارکت اجتماعی به تدریج در حال بازگشت است، اما تغییرات در شیوه زندگی و کار، به ویژه کار از راه دور، باعث کاهش انگیزه برای تعاملات اجتماعی خارج از خانه شده است. برای مقابله با این روند، چند مسیر مناسب وجود دارد:
خدمات اجتماعی و داوطلبانه: کمک و خدمت به دیگران، راهی عالی برای آشنایی با جامعه و ایجاد ارتباطات جدید است. این فعالیتها میتواند شامل کمک در برگزاری رویدادهای محلی، فعالیت در پارکها، کتابخانهها یا مراکز مراقبت از کودکان باشد.
یافتن «مکان سوم»: بیشتر افراد زمان خود را در دو مکان صرف میکنند: خانه و محل کار. جامعهشناس ری اولدنبرگ اصطلاح «مکان سوم» را برای فضاهایی خارج از محل کار و خانه ابداع کرد که افراد بتوانند در آن مشارکت اجتماعی داشته باشند. این مکانها میتوانند شامل کلیسا، پارک، بار یا کلاب باشند، به شرطی که افراد در آن احساس خوشامدگویی و امکان تعامل داشته باشند.
شرکت در گروههای علاقهمندی: ابزارهای آنلاین متعددی برای یافتن گروهها یا باشگاههایی که علایق مشابه دارند وجود دارد. شرکت در گروههای فیسبوک یا حضور در فروشگاهها و مراکز محلی برای بازیهای کارتی و رومیزی میتواند فرصتهای مناسبی برای تعامل اجتماعی فراهم کند.
