سیده مبینا محسنی تکیه
هوش خلاق زمانی شکوفا میشود که در محیطی شفاف، امن و محرک قرار بگیرد. استرسهای مزاحم خلاقیت را مسدود میکنند، اما چالشهای سالم استرسزا تمرکز و تولید ایده را تقویت میکنند. امنیت روانی اجازه میدهد کنجکاوی و ریسکپذیری تبدیل به نوآوری واقعی شود. چه به صورت فردی و چه در تیم، شکلدهی به شرایط درست، هوش خلاق پایدار را فعال میکند.
این هفته من در حال ایجاد یک فرهنگ کاری تکنفره هستم. در یک «Deep Dive Retreat» انفرادی در کوههای کتسکیل هستم تا تصمیمات روشنی دربارهی ابتکارات بعدی Tracking Wonder بگیرم. این نوع خلوتنشینیها به من کمک کردهاند تا دو کتاب بنویسم، برنامهها طراحی کنم و ارتباطی سالم با جهان بزرگتر از انسان داشته باشم. اما حتی با خلوت و نبوغ طبیعت، شفافیت خلاقانه به سادگی “پدیدار” نمیشود. هوش خلاق—توانایی تولید، تشخیص و اقدام بر اساس ایدههای جدید و مفید—اغلب کمتر به استعداد و بیشتر به شرایط وابسته است. شما باید شرایط مناسب را فراهم کنید تا خلاقیت بهصورت هدفمند ظاهر شود.
این نکته نه تنها برای یک فرد در دل طبیعت بلکه برای تیمها و سازمانها نیز صدق میکند. و یک عامل شگفتانگیز در این میان، نوع درست استرس است.
سه شرط مؤثر برای تقویت هوش خلاق
در طول تحقیقات و همکاری با رهبران، کارآفرینان و خلاقان، سه شرط ثابت شده شناسایی شدهاند که بهطور قابل اعتماد هوش خلاق و روحیه را تقویت میکنند. حتی رهبران و خلاقانی که نوآوری را ارزش مینهند، ممکن است یک حقیقت مهم را فراموش کنند: خلاقیت پایدار اغلب کمتر به ابزار یا استعداد و بیشتر به محیطها و شرایطی بستگی دارد که ما ایجاد میکنیم.
مشکل رایج: نادیده گرفتن زمینههای محیطی
در سخنرانیها و جلسات با شرکتهای فناوری، با افرادی روبرو شدهام که اعتراف میکنند در حالت دائمی تغییر زمینه و خستگی از صفحهنمایش هستند و به شدت به دنبال لحظاتی هستند که ایده و بینش ظهور کند. یک مطالعه اخیر توسط پلتفرم آموزش آنلاین Moodle نشان میدهد که ۶۶ درصد (!) کارکنان آمریکایی اخیراً تجربهی فرسودگی شغلی داشتهاند. این یعنی دو نفر از هر سه نفر. گزارش رفاه محیط کار از Gies College of Business نیز نشان میدهد که تعداد مشابهی از کارکنان بیشتر در حالت ناکارآمدی و بیانگیزگی هستند تا شکوفایی.
با وجود این، در دنیای پرتلاطم کار، بسیاری از سازمانها و کارآفرینان از هوش مصنوعی برای صرفهجویی در زمان و تحریک نوآوری استفاده میکنند. ابزارهایی مانند ChatGPT میتوانند به تولید و تحلیل ایدهها کمک کنند، اما هوش مصنوعی یک ابزار است، نه یک شرط لازم. آنچه بهطور مستمر هوش خلاق ذاتی افراد را فعال میکند، شرایط محیطی، روانی و اجتماعی است. بدون این شرایط، هیچ ابزاری نمیتواند از فرسودگی یا بیانگیزگی جلوگیری کند.
۱. موانع را حذف کنید
تفاوت بین استرس خوب و استرس بد را بشناسید، اگرچه گاهی این دو همپوشانی دارند. در سال ۲۰۰۰، M.A. Cavanaugh و همکاران تفاوت بین «استرسهای مزاحم» و «استرسهای چالشی» را پیشنهاد کردند.
استرسهای مزاحم خلاقیت را محدود میکنند. در سازمانها، این استرسها شامل سیاستهای داخلی، بوروکراسی، سردرگمی نقشها و عدم امنیت شغلی هستند. هیچ میزان «مزایای فرهنگی جذاب» یا یک مدیرعامل کاریزماتیک نمیتواند آسیب این موانع را جبران کند اگر غالب باشند. حتی در محیطهای کار از راه دور، موانع میتوانند درونی باشند، شامل حواسپرتی دیجیتال، شک به خود، تعهد بیش از حد یا تغییر مداوم زمینه فعالیت. استرسهای مزاحم توانایی ما در تولید ایدههای نو و مفید را کاهش میدهند.
۲. خلاقیت بدون استرس نیست: چالش سالم
استرس چالشی یا «استرس خوب» شامل حجم کاری معنادار، محدودیتهای زمانی منطقی و مسئولیتهای روشن اما گسترده است. این نوع استرس ما را به اندازه کافی تحریک میکند تا ایدههای جدید را امتحان کنیم بدون اینکه ما را خرد یا فرسوده کند. استرسهای چالشی برای تولید ایده عالی هستند اما اثر خنثی بر اجرای آنها دارند.
در خلوت کاری خود، اهداف و چالشهای مشخص برای هر روز تعیین میکنم تا تمرکز و هوش خلاق خود را به طور کامل فعال کنم. تحقیقات اخیر نیز نشان میدهد که تمرینات منابع انسانی با عملکرد بالا میتوانند هوش خلاق کارکنان را افزایش دهند، به شرط اینکه آموزش، منابع و فرصتهای پیشرفت فراهم شود. در مقابل، کارکنان نیز ایدهها و نوآوریهای خود را ارائه میدهند. اما تنها عملکرد بالا و چالشهای سالم کافی نیستند، به ویژه برای بلندمدت.
۳. امنیت روانی: بستر کنجکاوی
یکی از یافتههای مهم مطالعات اخیر این است که «امنیت روانی کارکنان رابطه بین تمرینات منابع انسانی با عملکرد بالا و خلاقیت کارکنان را تعدیل میکند». هرچه امنیت روانی قویتر باشد، خلاقیت در پاسخ به تمرینات عملکرد بالا بیشتر میشود.
امی ادموندسون، استاد هاروارد و نویسنده کتاب Right Kind of Wrong، فرهنگهای با امنیت روانی را محیطهایی میداند که در آنها امکان صحبت آزاد، پرسش، پیشنهاد راهحل، ریسک و اعتراف به اشتباه وجود دارد. این مفهوم با توصیههای من در ایجاد فرهنگهای کنجکاوی همراستا است. کنجکاوی، شامل پرسیدن سوالات دشوار از روی علاقه و نه شکایت، خلاقیت را تحریک میکند. یک سوال، سوال بعدی را به دنبال میآورد و یک ایده، ایده دیگر را شکل میدهد.
ترکیب کنجکاوی و امنیت روانی
اگر در محیط فردی کار میکنید یا از خانه کار میکنید، میتوانید امنیت روانی خود را برای خلاقیت ایجاد کنید: برنامه کاری روشن و منعطف داشته باشید، زمانهایی برای ایدهپردازی و تفکر برنامهریزی کنید، مرزها را با همکاران مشخص کنید و به خود اجازه دهید اشتباه کنید یا ایدههای غیرمعمول ارائه دهید.
ایجاد محیط شخصی برای خلاقیت
من در این هفته، موانع حواسپرتی دیجیتال را حذف کردهام، استرس چالش سالم دارم و همه عناصر محیط کاری—میز ایستاده، میز کنار پنجره برای تماشای آسمان، برنامه منعطف، توقفهای کوتاه برای پیادهروی و نقاشی—را فراهم کردهام. حتی شکلات هم جزئی از برنامه است، چرا که باعث لذت میشود و انرژی میدهد.
هوش خلاق خود را جدی بگیرید و شرایط لازم برای فعال شدن آن را فراهم کنید. در دنیای پر از حواسپرتی امروز، ایجاد شرایط مناسب برای هوش خلاق میتواند یک عمل جسورانه و الهامبخش باشد. اگر در تیم هستید، این ایدهها را با همکاران یا مدیران خود به اشتراک بگذارید. اگر رهبر هستید، آن را با دیگر اعضای تیم رهبری مطرح کنید. و در هر صورت، بازخورد خود را به اشتراک بگذارید تا اثرگذاری این شرایط را تجربه کنید.
