چرا بیشتر درمان‌های روان‌شناختی کار نمی‌کنند؟ تحلیل تازه دکتر علی مَتو

در تازه‌ترین ویدیوی کانال یوتیوب خود، دکتر علی مَتو، روان‌شناس بالینی و پژوهشگر حوزه سلامت روان، به بررسی پرسشی بنیادین پرداخته است: چرا بیشتر درمان‌های روان‌شناختی نتایج مطلوبی ندارند و چه راهکارهایی برای افزایش اثربخشی آنها وجود دارد؟ او با نگاهی انتقادی به وضعیت فعلی درمان روانی، مجموعه‌ای از موانع و چالش‌ها را مورد بررسی قرار داده است.

در شرایطی که سلامت روان بیش از هر زمان دیگری در مرکز توجه عمومی قرار گرفته و تقاضا برای خدمات درمانی افزایش یافته است، مَتو بیان می‌کند که این دوره می‌تواند هم «بهترین» و هم «بدترین» زمان برای درمان روانی باشد. از یک سو منابع و آگاهی بیشتر شده است، اما از سوی دیگر، سیستم درمانی هنوز با محدودیت‌های ساختاری و فرهنگی متعددی مواجه است.

دکتر مَتو سه عامل کلیدی را موجب ناکارآمدی درمان‌های روان‌شناختی می‌داند. نخست، نقش شبکه‌های اجتماعی که افراد را به مقایسه مداوم با دیگران و خودتشخیصی سوق می‌دهد و حس تنهایی و نارضایتی را افزایش می‌دهد. دوم، تمرکز درمان‌ها بر کاهش علائم سطحی و نه پرداختن به ریشه مشکلات روانی، که منجر به درمان کوتاه‌مدت یا ناکافی می‌شود. سوم، چالش‌های دسترسی به درمان مناسب، شامل مسائل مالی، کمبود متخصص و عدم هماهنگی میان درمانگر و درمانجو.

اهمیت رابطه درمانی و چارچوب تعامل

یکی از نکات محوری که مَتو بر آن تأکید می‌کند، کیفیت رابطه درمانی و چارچوب تعامل بین درمانگر و درمانجو است. او می‌گوید: «بسیاری از درمان‌ها بر تغییر سریع رفتار یا کاهش علائم تأکید دارند، اما آنچه تعیین‌کننده است، تغییر در نحوه تعامل ما با خود، درمانگر و شرایط است». به بیان دیگر، موفقیت درمان تنها به تکنیک‌ها بستگی ندارد بلکه شامل بازاندیشی درباره الگوهای درمانی، انتظارها و چارچوب کلی فرآیند است.

مَتو بر این باور است که درمانجو نباید صرفاً «بیمار» تلقی شود بلکه باید عامِل و شریک فعال در روند درمان باشد. زمانی که درمانگر فقط «مشکل را حل می‌کند»، درمانجو ممکن است احساس بی‌قدرتی کند. اما وقتی درمانجو نقش فعال و انتخاب‌کننده را می‌پذیرد، اثربخشی درمان افزایش می‌یابد و یادگیری واقعی اتفاق می‌افتد.

بازاندیشی در برچسب‌گذاری و خودتشخیصی

دکتر مَتو همچنین به خطرات خودتشخیصی و چسبیدن به برچسب‌های روان‌شناختی اشاره می‌کند. او می‌گوید: «افراد زیادی در شبکه‌های اجتماعی برچسب‌هایی مثل اضطراب یا اختلالات روانی می‌گیرند، بدون اینکه ارزیابی تخصصی صورت گرفته باشد». این روند می‌تواند درمان را سطحی، کوتاه‌مدت یا حتی اشتباه کند و مانع رسیدن به نتایج پایدار شود.

راهکارهای افزایش اثربخشی درمان روان‌شناختی

در ویدیوی خود، مَتو چند راهکار عملی برای بهبود اثربخشی درمان ارائه می‌دهد. نخست، پذیرش واقعیت درمان: فرآیند درمان زمان‌بر است و تمرکز باید بر یادگیری و رشد باشد، نه صرفاً بهبود سریع. دوم، فعال شدن درمانجو: مشارکت در انتخاب روش، هدف‌ها و بازخورد روند درمان الزامی است. سوم، بررسی زمینه‌های زندگی و تجربه‌های پیشین: درمانگر و درمانجو باید محیط زندگی، روابط، تجربیات گذشته و انتظارات را به‌صورت مشترک بررسی کنند. چهارم، ترکیب روش‌های اثبات‌شده با رویکرد انسان‌محور: درمان باید متناسب با فرد، فرهنگ، شرایط و ارزش‌های او طراحی شود. پنجم، بهبود دسترسی و هماهنگی درمان: کاهش موانع مالی، زمانی و تخصصی، و بهبود برنامه‌ریزی درمان برای افزایش اثربخشی ضروری است.

پیام مهم برای کاربران و جامعه

این ویدیو برای کسانی که به دنبال درمان هستند و فعالان حوزه سلامت روان اهمیت دارد. نخست، امید به درمان سریع قابل فهم است اما باید با واقعیت فرآیند درمان مواجه شد. دوم، بینندگان تشویق می‌شوند نقش فعال و مشارکتی در درمان بپذیرند و تنها متکی به درمانگر نباشند. سوم، توجه به ساختار و کیفیت درمان و تأکید بر اهمیت رابطه درمانی، کلید موفقیت در درمان روان‌شناختی است.

در ایران، محدودیت‌های مالی، فرهنگی و جغرافیایی می‌تواند دسترسی به درمان روان‌شناختی را دشوار کند، بنابراین تأکید بر کیفیت رابطه درمانی، مشارکت فعال درمانجو و انتخاب روش درمان متناسب با شرایط فرد اهمیت بیشتری دارد. همچنین، خودتشخیصی و تقلید از برچسب‌های روان‌شناختی شبکه‌های اجتماعی می‌تواند مانع درمان صحیح شود.

ویدیوی جدید دکتر علی مَتو نه تنها نقدی بر وضعیت فعلی درمان روان‌شناختی است، بلکه راهنمایی عملی برای بهبود آن نیز ارائه می‌دهد. درمان زمانی موفق‌تر است که نه صرفاً «مشکل را از بین ببرد»، بلکه با رویکردی آگاهانه بر رشد، مشارکت، بازاندیشی و انتخاب فعال تأکید داشته باشد. همان‌گونه که مَتو می‌گوید: «درمان فردا نیست، امروز شروع می‌شود—با انتخابِ عمل، نه صرفاً امید».