سیده مبینا محسنی تکیه
در آوریل ۲۰۲۵، رئیسجمهور ترامپ فرمان اجرایی «پیشبرد آموزش هوش مصنوعی برای جوانان آمریکایی» را امضا کرد. هدف این فرمان ارتقای سواد و مهارتهای هوش مصنوعی میان دانشآموزان و معلمان مدارس K-12 است. این اقدام به دانشآموزان آمریکایی فرصت میدهد که از سنین پایین با فناوری هوش مصنوعی آشنا شوند و جایگاه کشور را به عنوان پیشرو در این حوزه حفظ کنند. به عبارت دیگر، سواد هوش مصنوعی ناگهان به یک اولویت ملی آموزشی تبدیل شده است و مدارس به دنبال راههایی برای اجرای این دستورالعمل هستند.
طنز ماجرا و اهمیت سواد دیجیتال و رسانهای
طنز ماجرا این است که تاکنون هیچ فرمان اجرایی مشابهی برای سواد دیجیتال یا سواد رسانهای صادر نشده است، حتی با وجود اینکه سواد هوش مصنوعی در واقع ادامه و توسعه همان مباحث است. بدون پایه قوی در سواد دیجیتال و رسانهای، آموزش هوش مصنوعی امکانپذیر نیست. مهارتهای اصلی این سوادها شامل تفکر انتقادی، آگاهی اخلاقی و مشارکت مسئولانه، ستونهای ضروری برای استفاده درست و عاقلانه از هوش مصنوعی هستند.
زمان صفحه نمایش و رفاه دانشآموزان
مدارس همواره به آموزش دانشآموزان درباره مدیریت زمان صفحه نمایش و استفاده متعادل از فناوری اهمیت دادهاند. حتی با ممنوعیت استفاده از تلفن همراه در برخی مدارس آمریکا، اهمیت خودتنظیمی و توجه به رفاه دیجیتال افزایش یافته است. ابزارهای جدید هوش مصنوعی، مانند Sora 2 که توسط OpenAI منتشر شده و NPR آن را «تیکتاک دیپفیک» نامیده است، و همچنین Vibes از Meta، حواسپرتیهای جذابی ایجاد میکنند که دانشآموزان را پس از مدرسه به خود جذب میکنند. این ابزارها نیازمند مقاومتی روانی و خودآگاهی هستند که سواد دیجیتال به توسعه آن کمک میکند.
اطلاعات غلط و نقش سواد رسانهای
اطلاعات غلط موضوع تازهای نیست، اما هوش مصنوعی سرعت و قدرت انتشار آن را به طرز چشمگیری افزایش داده است. تولید داستانها، ویدیوها و تصاویر مصنوعی توسط AI اکنون به سادگی و با سرعت بالا انجام میشود و در اینترنت به وفور یافت میشود. دانشآموزانی که پایه قوی در سواد رسانهای دارند، میتوانند این محتواها را ارزیابی کنند، منابع را بررسی کنند، اصالت آنها را تأیید کنند و واکنشهای احساسی خود را کنترل کنند. این مهارتها در دنیای اطلاعاتی امروز که تحت تأثیر هوش مصنوعی قرار دارد، حیاتی هستند.
شهروندی دیجیتال و مسئولیتها
دانشآموزان امروزی قدرت بیسابقهای دارند و با این قدرت، مسئولیتهای بزرگی نیز همراه است. آموزش شهروندی دیجیتال به آنها میآموزد که درباره محتوایی که تولید، منتشر یا به اشتراک میگذارند، تفکر انتقادی داشته باشند و از تأثیرات بلندمدت اقدامات دیجیتال خود آگاه باشند. متأسفانه، نمونههایی که از زندگی عمومی و سیاست مشاهده میکنند، اغلب شامل اطلاعات غلط، زورگویی و رفتارهای شتابزده است. بنابراین آموزش استفاده آگاهانه، اخلاقی و همدلانه از فناوریهای نوین اهمیت بیشتری یافته است.
آزار سایبری و تهدیدهای جدید
ابزارهای AI امکان ایجاد شکلهای جدید و آسیبزنندهای از آزار سایبری را فراهم کردهاند. از ساخت تصاویر مستهجن با AI (معروف به deepnude) تا برنامههای اخاذی که صداها و تصاویر افراد را دستکاری میکنند، خطرات جدی و تأثیرات روانی زیادی دارند. آموزش همدلی، احترام، مهربانی و مسئولیت که از اصول شهروندی دیجیتال است، میتواند از این نوع آزارها جلوگیری کرده و دانشآموزان را نسبت به خود و دیگران هوشیار سازد.
حریم خصوصی و ایمنی آنلاین
سالهاست که برنامههای سواد دیجیتال و رسانهای به دانشآموزان میآموزند که چگونه از دادههای شخصی خود محافظت کنند و چرا این موضوع اهمیت دارد. همین اصول در مورد هوش مصنوعی نیز صدق میکند. دانشآموزانی که نسبت به انگیزههای جمعآوری دادهها هوشیار هستند، میتوانند همان تفکر انتقادی را در مواجهه با سیستمهای AI اعمال کنند. اصول ایمنی آنلاین، از جمله مراقبت در برابر کلاهبرداری، حفاظت از دادهها، اجتناب از تعاملات مضر و فکر کردن پیش از به اشتراکگذاری محتوا، همچنان ضروری هستند، اما اکنون اهمیت آنها با ورود رباتهای چت، شخصیتهای مصنوعی و دوستان الگوریتمی بیشتر شده است.
سواد بصری و تشخیص محتوا
تشخیص واقعی بودن تصاویر و ویدیوها همیشه بخشی از سواد رسانهای بوده است. در عصر هوش مصنوعی، سواد بصری به خط مقدم دفاع در برابر اطلاعات مصنوعی تبدیل شده است. آموزش دانشآموزان درباره چگونگی تولید یا دستکاری محتوا برای اقناع، فریب یا برانگیختن احساسات، اکنون یک ضرورت مدنی و آموزشی است.
نتیجهگیری: هیچ چیز تازهای زیر آفتاب نیست
تمرکز ناگهانی بر سواد هوش مصنوعی ممکن است جدید و اضطراری به نظر برسد، اما در واقع، ضرورت آموزش مهارتهای حیاتی مانند تفکر انتقادی، رفتار اخلاقی و مسئولیتپذیری در دنیای دیجیتال را برجسته میکند. وقتی ابزارهای قدرتمند در اختیار جوانان قرار میگیرد بدون این آموزشها، آنها آسیب میبینند. تجربه نشان داده است که تعاملات خطرناک با چتباتها، انتشار اطلاعات غلط AI و ظهور برنامههای deepfake و nudification، تنها بخشی از مشکلات هستند. اگر هوش مصنوعی لازم است تا اهمیت سواد دیجیتال و رسانهای را به ما نشان دهد، اشکالی ندارد، اما نباید منتظر ابزار بعدی بمانیم تا دوباره یادآوری شود.
