سیده مهسا سادات
ازدواج یک تحول بزرگ فردی و اجتماعی است که همراه با مجموعهای از امیدها، آرزوها و نگرانیهاست. در برخی افراد، این نگرانیها به حدی میرسد که به شکل ترس یا اضطراب مداوم نسبت به ازدواج بروز میکند. این حالت، گاهی با عنوان «گاموفوبیا» یا ترس از ازدواج شناخته میشود. شناسایی و سنجش این ترسها پیش از ورود به زندگی مشترک، چه در مشاوره فردی و چه در برنامههای پیش از ازدواج، میتواند به تشخیص موانع روانی و برنامهریزی مداخلات پیشگیرانه کمک کند.
تست ترسهای قبل از ازدواج یا PFS (Premarital Fears Scale) یکی از ابزارهایی است که نگرانیها، سردرگمیها و ترسهای افراد پیش از ازدواج را ارزیابی میکند. این مقیاس امکان میدهد تا ابعاد مختلف ترس مرتبط با ازدواج شناسایی شود و فرد یا زوج با آگاهی بهتر به تصمیمگیری هوشمندانه در مسیر ازدواج بپردازد.
مبانی نظری و ساختار
ادبیات روانشناسی ازدواج و مشاوره زناشویی نشان میدهد که فشارها و دغدغههای ذهنی پیش از ازدواج میتواند بر کیفیت بنیان زندگی مشترک اثر منفی بگذارد. نگرانی نسبت به سازگاری، تعامل با خانوادهها، تعهد مالی و عاطفی، ترس از شکست و مقایسه با ازدواجهای ناموفق از جمله عوامل موثر هستند.
پرسشنامه PFS شامل ۳۰ سؤال و ۱۰ بعد یا مولفه است که جنبههای مختلف ترس از ازدواج را میسنجد. با این حال، در منابع علمی بینالمللی شواهد روشنی از روایی و پایایی کامل این مقیاس ارائه نشده است و بنابراین استفاده از آن به همراه ابزارهای تکمیلی توصیه میشود.
مولفهها و شیوه پاسخدهی
پرسشنامه PFS از پاسخهای خودگزارش با طیف لیکرت پنجدرجهای (از «کاملاً موافقم» تا «کاملاً مخالفم») استفاده میکند و حدود ۱۰ دقیقه زمان پاسخگویی نیاز دارد. ده مولفه اصلی این مقیاس عبارتاند از: عوامل محیطی، تأثیر دوستان و اقوام، ترس از شکست فردی، ترس از سرخوردگی، تجربیات شکست در روابط قبلی، نبود توانایی در حفظ دوام رابطه، شک و تردید در انتخاب طرف مقابل، توقعات والدین، اشتیاق برای مجرد ماندن، و ترس از فناپذیری عشق یا از بین رفتن احساس.
تفسیر نتایج شامل نمره کل ترس و نمره هر مولفه است و میتواند به طراحی راهکارهای مشاورهای متناسب با هر بعد کمک کند.
نحوه اجرا و شرایط بکارگیری
آزمون PFS معمولاً به صورت خودگزارش انجام میشود، به این معنا که فرد به سؤالات پاسخ میدهد. شرایط مناسب برای اجرا شامل فضای آرام، توضیح هدف آزمون، تأکید بر پاسخ صادقانه و محرمانگی نتایج است. در مشاوره پیش از ازدواج، معمول است که زوجها بهطور جداگانه آزمون را تکمیل کنند و نتایج برای شناسایی زمینههای نگرانی مشترک یا تضادها مورد تحلیل قرار گیرد.
نمرهگذاری و تفسیر
نمرهگذاری PFS بر اساس جمع نمرات پاسخها انجام میشود و نمرات هر مولفه میتوانند به مقیاس استاندارد یا درصدی تبدیل شوند. در تفسیر، هم سطح کل ترس و هم مولفههای ویژه بررسی میشوند. برای مثال، نمره بالا در مولفه «توقعات والدین» نشاندهنده نیاز به تمرکز بر مهارت تعامل با خانواده و مدیریت انتظارات است، در حالی که نمره بالا در مولفه «ترس از شکست روابط قبلی» به توجه به پردازش تجربههای پیشین و تقویت اعتماد ارتباطی نیاز دارد.
از آنجا که شواهد روششناسی PFS محدود است، نتایج آن باید به عنوان شاخصی کمّی از نگرانیها در نظر گرفته شود و نه حکم قطعی روانشناختی.
مزایا، محدودیتها و هشدارها
مزیت اصلی PFS، بررسی سریع و ملموس نگرانیهای افراد در ده بُعد مختلف است و میتواند به طراحی مداخلات هدفمند کمک کند. اما محدودیتهایی نیز دارد: ضعف شواهد علمی درباره پایایی و روایی، تأثیر تمایل پاسخ اجتماعی، مناسب نبودن برخی سؤالات برای فرهنگهای خاص و احتمال گمراهی در تفسیر نمرات بدون در نظر گرفتن شرایط فرد.
به همین دلیل، توصیه میشود PFS همراه با مصاحبه بالینی و سایر ابزارهای روانسنجی استفاده شود تا تحلیل جامعتر و معتبرتری از ترسهای پیش از ازدواج فراهم شود.
توصیههای کاربردی برای مشاوران و پژوهشگران
پیش از اجرای گسترده PFS، بررسی روایی و پایایی آن در جمعیت هدف ضروری است. در مشاوره پیش از ازدواج، نتایج آزمون بهعنوان نقطه شروع گفتوگو استفاده شود و تمرکز بر مولفههای برجسته باشد. همچنین، تکرار آزمون پس از مداخلات مشاوره یا رواندرمانی میتواند تغییرات وضعیت ترسها را ارزیابی کند. محدودیتهای مقیاس باید صریحاً ذکر شود و از تعمیم بیش از حد اجتناب گردد.
