سیده مبینا محسنی تکیه
استرس یکی از عوامل مهم تأثیرگذار بر سلامت روان و جسم انسان است و ارزیابی دقیق آن نقش کلیدی در پیشگیری و درمان مشکلات روانشناختی دارد. Perceived Stress Scale (PSS) یکی از معتبرترین ابزارهای روانسنجی برای اندازهگیری سطح استرس در زندگی روزمره است که برای اولین بار توسط Sheldon Cohen و همکارانش در سال ۱۹۸۳ معرفی شد. این آزمون میزان درک فرد از فشارهای روانی و توانایی مقابله با شرایط استرسزا را ارزیابی میکند و به دلیل سادگی و کاربرد وسیع در پژوهشها و محیط بالینی، به یکی از پرکاربردترین ابزارهای سنجش استرس تبدیل شده است.
ماهیت و ساختار آزمون
PSS یک پرسشنامه خودگزارشدهی است که در نسخه اصلی شامل ۱۴ سؤال میباشد، اما نسخههای کوتاهتر شامل ۱۰ یا ۴ سؤال نیز توسعه یافتهاند. سؤالات آزمون به صورت Likert scale پنج گزینهای طراحی شدهاند که از “هرگز” تا “همیشه” امتیازدهی میشوند. هر سؤال بیانگر تجربه فرد از احساس فشار روانی، کنترل بر زندگی و توانایی مقابله با مشکلات در طول یک ماه گذشته است. برخی از سؤالات به صورت منفی و برخی مثبت هستند و برای تحلیل نهایی، امتیازهای مربوط به سؤالات مثبت باید معکوس شود.
هدف PSS اندازهگیری درک ذهنی فرد از فشار روانی است، نه صرفاً میزان مواجهه با عوامل استرسزا. به عبارت دیگر، این آزمون نشان میدهد که فرد چقدر شرایط زندگی خود را طاقتفرسا، غیرقابل کنترل یا فشارزا میبیند. این ویژگی باعث میشود که PSS نه تنها در پژوهشهای جمعیتی و اپیدمیولوژیک، بلکه در ارزیابیهای بالینی و رواندرمانی نیز بسیار مفید باشد.
نحوه اجرای آزمون
اجرای PSS بسیار ساده است و میتواند به صورت حضوری، آنلاین یا کتبی انجام شود. فرد مورد نظر باید به سؤالات با توجه به احساسات و تجربیات خود در ۳۰ روز گذشته پاسخ دهد. زمان متوسط لازم برای تکمیل نسخه ۱۰ سؤالی تقریباً ۵ تا ۱۰ دقیقه است، بنابراین استفاده از آن در مطالعات بزرگ و ارزیابیهای بالینی کوتاهمدت امکانپذیر است.
پس از جمعآوری پاسخها، امتیازها محاسبه میشوند. هر پاسخ دارای نمرهای از ۰ تا ۴ است و نمرات کلی با جمع کردن امتیازها به دست میآید. نمرات بالاتر نشاندهنده سطح بالاتر استرس ادراکشده و نمرات پایینتر نشاندهنده توانایی بالاتر در مقابله با فشار روانی هستند. برای تحلیل دقیقتر، دادهها میتوانند بر اساس گروه سنی، جنسیت یا شرایط شغلی طبقهبندی شوند تا الگوهای استرس در جمعیتهای مختلف بررسی شود.
تفسیر نتایج و کاربردهای بالینی
تفسیر نتایج PSS باید با توجه به بافت فرد و شرایط زندگی انجام شود. این آزمون به متخصصان روانشناسی کمک میکند تا سطح استرس عمومی فرد، نقاط ضعف در مقابله با فشار روانی و نیاز به مداخلات روانی یا سبک زندگی مناسب را شناسایی کنند. پژوهشها نشان دادهاند که نمرات بالای PSS با افزایش خطر اختلالات اضطرابی، افسردگی، مشکلات خواب و بیماریهای جسمانی مرتبط با استرس مانند فشار خون بالا و بیماریهای قلبی همراه است.
از نظر بالینی، PSS به عنوان ابزاری ارزیابی قبل و بعد از مداخلات روانشناختی نیز کاربرد دارد. برای مثال، رواندرمانگران میتوانند از آن برای سنجش اثربخشی تکنیکهای مدیریت استرس، رواندرمانی شناختی-رفتاری یا تمرینهای آرامسازی و مدیتیشن استفاده کنند. همچنین، این آزمون در مطالعات تحقیقاتی، مانند بررسی تأثیر شرایط کاری، رویدادهای زندگی و شیوههای مقابلهای، به عنوان معیار معتبر سنجش استرس ادراکشده مورد استفاده قرار میگیرد.
مزایا و محدودیتها
یکی از مزایای اصلی PSS سادگی، قابلیت اجرای سریع و قابلیت استفاده در جمعیتهای مختلف با فرهنگها و زبانهای گوناگون است. نسخههای ترجمه شده این آزمون در بسیاری از کشورها اعتبار روانسنجی خوبی دارند و ابزار استانداردی برای مقایسه بین جمعیتها محسوب میشوند.
با این حال، محدودیتهایی نیز وجود دارد. PSS مبتنی بر خودگزارشدهی است و ممکن است تحت تأثیر عوامل شخصیتی، وضعیت خلقی لحظهای یا تمایل فرد به پاسخهای اجتماعی پسند قرار گیرد. بنابراین، بهتر است در کنار ارزیابیهای دیگر روانشناختی یا دادههای بیولوژیکی استفاده شود تا دید جامعتری از وضعیت استرس فرد ارائه شود.
آزمون Perceived Stress Scale (PSS) یک ابزار معتبر، کوتاه و علمی برای سنجش استرس ادراکشده در زندگی روزمره است که هم در پژوهش و هم در بالین کاربرد گسترده دارد. این آزمون امکان اندازهگیری سطح استرس، شناسایی نیازهای مداخلهای و ارزیابی اثربخشی روشهای کاهش استرس را فراهم میکند. با توجه به افزایش فشارهای روانی در زندگی مدرن، PSS ابزاری کلیدی برای روانشناسان، مشاوران و محققان سلامت روان محسوب میشود.
