سیده مبینا محسنی تکیه
رضایت زناشویی یکی از شاخصهای کلیدی سلامت روان و کیفیت زندگی خانوادگی است. پژوهشها نشان میدهند که رابطهی زناشویی سالم میتواند بر سلامت جسمی، رضایت شغلی، تربیت فرزندان و حتی امید به زندگی تأثیر مثبت بگذارد. در مقابل، نارضایتی زناشویی با افزایش استرس، افسردگی، اضطراب و تعارضات خانوادگی ارتباط مستقیم دارد. به همین دلیل، روانشناسان به ابزارهایی نیاز دارند که بتوانند کیفیت روابط زناشویی را بهصورت علمی، دقیق و چندبعدی اندازهگیری کنند. یکی از معتبرترین ابزارهای موجود در این زمینه، آزمون رضایت زناشویی انریچ (ENRICH Marital Satisfaction Scale) است.
تاریخچه و توسعه آزمون ENRICH
آزمون انریچ در دهه ۱۹۸۰ توسط دیوید اولسون (David H. Olson)، دیوید اف. اسپرانگ (David F. Sprenkle) و کارلا دی. راسل (Carla D. Russell) طراحی شد. هدف اولیه آن، ارزیابی میزان رضایت زناشویی و شناسایی نقاط قوت و ضعف در روابط زوجین بود. واژه «ENRICH» از عبارت Evaluation and Nurturing Relationship Issues, Communication, and Happiness گرفته شده است که بهخوبی بیانگر فلسفه اصلی آزمون یعنی پرورش و ارزیابی روابط زناشویی است.
این پرسشنامه بهمرور گسترش یافت و نسخههای مختلفی از آن منتشر شد؛ از جمله ENRICH، ENRICH Short Form و Prepare/Enrich که نسخهی جدیدتر و کاربردیتر آن برای مشاورههای پیش از ازدواج و پس از ازدواج است. در حال حاضر، این آزمون یکی از پرکاربردترین ابزارهای علمی در حوزه مشاوره خانواده و ازدواج در جهان و ایران است.
ساختار و ابعاد آزمون
آزمون انریچ شامل ۱۱۵ گویه در نسخهی کامل و ۴۷ گویه در نسخهی کوتاه است. پاسخها بر اساس مقیاس پنجدرجهای لیکرت (از «کاملاً مخالفم» تا «کاملاً موافقم») نمرهگذاری میشوند. این گویهها ۱۲ تا ۱۴ بُعد از رابطه زناشویی را ارزیابی میکنند که هرکدام ناحیهای خاص از تعامل زوجین را نشان میدهند. مهمترین این ابعاد عبارتاند از:
ارتباط (Communication): بررسی کیفیت گفتوگوها، همدلی و درک متقابل
حل تعارض (Conflict Resolution): توانایی مدیریت اختلافات و رسیدن به توافق
مدیریت مالی (Financial Management): نحوه تصمیمگیری درباره مسائل اقتصادی
رابطه جنسی (Sexual Relationship): رضایت از صمیمیت و تعامل جنسی
فرزندپروری (Parenting): نگرش نسبت به تربیت و نقش والدینی
مذهب (Religious Orientation): نقش باورهای مذهبی در رابطه
نقشهای جنسیتی (Role Relationship): انتظارات از نقش همسر در زندگی زناشویی
سبک زندگی و اوقات فراغت (Leisure Activities): هماهنگی در علایق و تفریحات مشترک
جهتگیری شخصی (Personal Issues): احساس استقلال، اعتماد و رشد فردی در رابطه
هر یک از این ابعاد اطلاعات ارزشمندی درباره پویایی روابط ارائه میدهد و به مشاور کمک میکند تا نقاط قوت و زمینههای تعارض را بهصورت دقیقتر شناسایی کند.
نحوه اجرای آزمون
آزمون رضایت زناشویی انریچ بهصورت فردی برای هر یک از زوجین اجرا میشود تا دیدگاه هر کدام نسبت به رابطه مورد بررسی قرار گیرد. اجرای آن معمولاً بین ۳۰ تا ۴۵ دقیقه زمان میبرد. در محیطهای مشاورهای، معمول است که هر دو همسر بهصورت جداگانه پرسشنامه را تکمیل کنند تا اثر متقابل پاسخها کاهش یابد. پس از تکمیل، پاسخها نمرهگذاری شده و با استفاده از نرمافزار یا کلید استاندارد، پروفایل زوجین استخراج میشود. این پروفایل نشان میدهد که در هر بُعد از رابطه، نمره زوجها بالا، متوسط یا پایین است. تفاوت زیاد بین نمرات زن و شوهر در یک مقیاس میتواند نشانهی وجود برداشتهای متفاوت از رابطه یا نارضایتی پنهان باشد.
تفسیر نتایج آزمون
نمرات بالاتر در آزمون انریچ معمولاً نشاندهنده رضایت، هماهنگی و انسجام بیشتر در رابطه است. نمرات پایینتر بیانگر وجود چالشهایی در ارتباط، نقشها یا ارزشهاست. برای مثال، زوجی ممکن است در مقیاس «ارتباط» نمره بالایی بگیرد اما در مقیاس «مدیریت مالی» نمره پایینتری داشته باشد؛ در چنین حالتی، مشاور خانواده میتواند تمرکز مداخلات درمانی را بر روی گفتوگوهای مالی و تصمیمگیری مشترک بگذارد. تفسیر آزمون باید توسط روانشناس یا مشاور دارای صلاحیت حرفهای انجام شود. همچنین مقایسهی نمرات زوجین با میانگینهای جمعیتی (Norms) میتواند به درک بهتر از وضعیت رابطه کمک کند. نسخههای بومیشده آزمون در ایران نیز دارای هنجارهای فرهنگی و آماری هستند که در پژوهشهای متعدد اعتبارسنجی شدهاند.
اعتبار، روایی و کاربردهای پژوهشی
آزمون ENRICH از نظر روایی محتوایی، سازهای و ملاکی دارای اعتبار بالا گزارش شده است. پژوهشهای بینالمللی نشان میدهند که ضرایب آلفای کرونباخ برای ابعاد مختلف آزمون بین ۰/۷۵ تا ۰/۹۰ متغیر است که نشانگر ثبات درونی قابل قبول آن است. همچنین مطالعات انجامشده در ایران (از جمله پژوهشهای توسط عطاری و ثنایی در دهه ۱۳۸۰) نشان دادهاند که نسخه فارسی این آزمون دارای روایی فرهنگی مناسبی است و میتواند در ارزیابیهای بالینی و آموزشی استفاده شود.
این آزمون نهتنها در مشاوره خانواده، بلکه در تحقیقات روانشناسی اجتماعی، مطالعات کیفیت زندگی و پروژههای دانشگاهی نیز کاربرد گسترده دارد. بسیاری از رواندرمانگران از نتایج آن برای طراحی مداخلات شناختی – رفتاری و آموزش مهارتهای ارتباطی در زوجدرمانی بهره میبرند.
جایگاه آزمون انریچ در روانشناسی خانواده مدرن
در دوران کنونی که تغییرات فرهنگی، فشارهای اقتصادی و شبکههای اجتماعی ساختار روابط زناشویی را تحت تأثیر قرار دادهاند، ابزارهایی مانند آزمون انریچ اهمیت بیشتری پیدا کردهاند. این آزمون به زوجها کمک میکند تا نقاط قوت رابطهشان را بشناسند، زمینههای تعارض را آشکار کنند و مسیر بهبود ارتباط را بر پایه دادههای علمی طی کنند. در چارچوب رویکردهای جدید روانشناسی خانواده، ENRICH بهعنوان یک ابزار تشخیصی و آموزشی شناخته میشود. بسیاری از مراکز مشاوره در ایران از آن بهعنوان گام نخست در فرایند درمان یا مشاوره ازدواج استفاده میکنند تا برنامه مداخلهای متناسب با ویژگیهای هر زوج طراحی شود.
آزمون رضایت زناشویی انریچ (ENRICH) ابزاری علمی، دقیق و چندبعدی برای سنجش کیفیت روابط زوجین است. این آزمون میتواند نهتنها در تشخیص نارضایتی زناشویی، بلکه در پیشگیری از تعارضات و تقویت روابط کاربرد داشته باشد. با تفسیر درست و اجرای حرفهای، ENRICH به روانشناسان این امکان را میدهد تا تصویری روشن از وضعیت واقعی رابطه ارائه دهند و به زوجها در جهت رشد و رضایت بیشتر کمک کنند.
