سیده مبینا محسنی تکیه
در دنیای امروز که نگرانی از فراموشی و ابتلا به آلزایمر ذهن بسیاری را درگیر کرده است، یافتههای تازه پژوهش بزرگ U.S. POINTER امید تازهای به افرادی میدهد که میخواهند سلامت مغزشان را تا سالها حفظ کنند. این مطالعه نشان داده است که تنها با چهار تغییر ساده در سبک زندگی میتوان خطر زوال عقل را بهطور چشمگیری کاهش داد.
بسیاری از افراد، بهویژه در سنین بالاتر، نگران از دست دادن حافظه یا ابتلا به بیماریهایی چون آلزایمر هستند. تیترهای نگرانکننده رسانهها درباره گسترش سریع دمانس در میان سالمندان، حس ناامیدی و ترس را افزایش میدهد. اما واقعیت علمی پیچیدهتر از آن است که به نظر میرسد. گرچه آمارها هشداردهندهاند، اما پژوهشها نشان میدهند که میتوان با اقدامهای درست، روند زوال شناختی را کند یا حتی متوقف کرد. در سالهای اخیر اپلیکیشنها و بازیهای ذهنی متعددی ادعا کردهاند که از کاهش توان ذهنی جلوگیری میکنند. اما آیا این ابزارها واقعاً مؤثرند یا تنها احساس کنترل را القا میکنند؟ برای پاسخ به این پرسش، پروژه POINTER پاسخی علمی ارائه کرده است.
پروژه POINTER؛ نقطه عطفی در درک پیشگیری از آلزایمر
در پژوهش تازهای که توسط بیکر و همکارانش (۲۰۲۵) منتشر شد، بیش از دو هزار فرد ۶۸ ساله در معرض خطر زوال شناختی طی دو سال مورد بررسی قرار گرفتند. شرکتکنندگان به دو گروه تقسیم شدند: گروهی که آموزشهای ساختارمند حضوری دریافت کردند و گروهی که برنامهای خودآموز را در خانه اجرا کردند. این پژوهش بر پایه فلسفهای ساده استوار بود: افول شناختی اجتنابناپذیر نیست. ذهن انسان با مراقبت، تغذیه درست و فعالیت بدنی میتواند تابآوری خود را در برابر فرسایش مغزی افزایش دهد. یافتهها نشان دادند که هر دو گروه پیشرفت چشمگیری در عملکرد ذهنی داشتند و حتی نسخه خودآموز تقریباً به اندازه نسخه حضوری مؤثر بود.
چرا فعالیت بدنی برای مغز حیاتی است؟
یکی از پایههای علمی پروژه POINTER بر ارتباط سلامت مغز و قلب استوار است. مغز برای کارکرد بهینه به جریان مداوم خون نیاز دارد و این خون را قلب تأمین میکند. بنابراین، هرچه سلامت قلب بهتر باشد، اکسیژن و مواد مغذی بیشتری به مغز میرسد. ورزش منظم به بهبود عملکرد قلب، افزایش گردش خون و تقویت بافتهای مغزی کمک میکند. تناسب اندام فقط با دویدن یا وزنهبرداری به دست نمیآید؛ بلکه رژیم غذایی سالم نیز نقشی اساسی دارد. پژوهشگران از رژیمی به نام MIND استفاده کردند — ترکیبی از رژیمهای مدیترانهای و DASH — که شامل غلات کامل، مغزها، توتها، سبزیجات و ماهی است و مصرف غذاهای فرآوریشده، گوشت قرمز و قندهای مصنوعی را محدود میکند.
چهار تغییر ساده برای پیشگیری از زوال عقل
پیروی از رژیم MIND
رژیم MIND بهطور علمی برای کاهش خطر آلزایمر تأیید شده است. این رژیم بر مصرف مواد غذایی سرشار از آنتیاکسیدان و چربیهای سالم مانند ماهی، روغن زیتون و سبزیجات تأکید دارد. محدود کردن مصرف پنیر، شیرینی، گوشت قرمز و غذاهای سرخشده یکی از کلیدهای اصلی سلامت مغز است.
ورزش هوازی و مقاومتی روزانه
در گروه حضوری پروژه POINTER، شرکتکنندگان فعالیتهای ساده اما منظم مانند پیادهروی سریع، تمرینهای مقاومتی و حرکات کششی انجام دادند. این فعالیتها موجب افزایش خونرسانی به مغز و بهبود عملکرد شناختی شدند.
تمرین ذهن با بازیهای فکری
شرکت در بازیهای ذهنی، حل جدول یا پازلهای دیداری میتواند مسیرهای عصبی مغز را فعال نگه دارد. استمرار در این تمرینها به تقویت حافظه، تمرکز و سرعت پردازش اطلاعات کمک میکند.
حفظ تعامل اجتماعی
تعامل با دیگران نهتنها احساس تعلق و شادی را افزایش میدهد، بلکه به حفظ سلامت مغز نیز کمک میکند. در پروژه POINTER، حتی در گروه خودآموز، تنها شش جلسه ارتباط اجتماعی کافی بود تا نتایج مثبتی حاصل شود.
آموزش خودآموز یا ساختارمند؟ هر دو مؤثرند
نکته جالب توجه در نتایج این مطالعه، شباهت میزان پیشرفت دو گروه بود. سردبیر مجله علمی JAMA که نتایج پژوهش را منتشر کرد، نوشت:
«بهجای تمرکز بر تفاوتها، شباهت چشمگیر میان دو گروه شگفتانگیز است؛ حتی با وجود اینکه گروه خودآموز تعامل و حمایت حضوری بسیار کمتری داشت.» این یافته بهویژه برای افرادی که دسترسی به برنامههای حضوری ندارند، امیدوارکننده است. نسخه خودآموز نهتنها کمهزینهتر است، بلکه قابلیت اجرا از راه دور را نیز دارد — گزینهای عالی برای بازنشستگان، افراد پرمشغله یا ساکنان مناطق دورافتاده.
در این مطالعه هیچ مکمل یا داروی گرانقیمتی استفاده نشد. تنها تغییرات طبیعی و روزمره در تغذیه، ورزش و روابط انسانی باعث بهبود عملکرد مغزی شدند. در واقع، تنها سرمایه موردنیاز برای اجرای این برنامه، زمان، توجه و شاید یک جفت کفش ورزشی تازه است!
پژوهش POINTER یادآور حقیقتی مهم است: سلامت ذهن در دستان خود ماست. حتی در سنین بالا، با چهار تغییر ساده — تغذیه سالم، ورزش منظم، تمرین ذهنی و ارتباط اجتماعی — میتوان ذهنی تیز و مغزی سالم داشت. شاید فناوریهای پیشرفته یا مکملهای گران وعدههای فریبندهای بدهند، اما همانطور که این پژوهش نشان داد، مؤثرترین دارو برای مغز، سبک زندگی سالم و متعادل است. با هر وعده سالم، هر قدم در مسیر ورزش، و هر گفتوگوی صمیمی، میتوانید آیندهای روشنتر برای ذهن خود بسازید.
