سیده مبینا محسنی تکیه
شنیدن داستان قتل یک غریبه در حالی که مشغول ظرف شستن یا پیادهروی با سگ هستید، ممکن است عجیب به نظر برسد، اما این رفتار یکی از شگفتانگیزترین روندهای سرگرمی در دهه گذشته است. محبوبیت رسانههای جرائم واقعی، بهویژه میان زنان، تنها به دلیل کنجکاوی مرگبار نیست؛ بلکه این رسانهها بینشهای عمیقی درباره ترس، کنترل، تنظیم هیجانی و ارتباط انسانی ارائه میدهند. پادکستهایی مانند Crime Junkie، Morbid و My Favorite Murder، مستندهایی مانند Making a Murderer و بازسازیهایی مانند American Murder: Gabby Petito و Monster، بیش از سرگرمی صرف هستند؛ آنها بخشی از شیوهای هستند که ما جهان را میفهمیم و با خطرات و تهدیدها مواجه میشویم.
چرا زنان به جرائم واقعی علاقه دارند و این منطقی است
جرائم واقعی، که اغلب هم ترسناک و هم آرامشبخش توصیف میشوند، یک پارادوکس ارائه میدهند که با تجربیات زندگی واقعی همراستا است. برای زنانی که از نظر آماری در معرض خطر بیشتری از جرائم خشونتآمیز هستند، رسانههای جرائم واقعی میتوانند بهعنوان نوعی تمرین روانشناختی عمل کنند. با شنیدن داستانهای دیگران، آنها میتوانند حس کنترل پیدا کنند و احساس کنند بهتر آمادهاند تا علائم هشداردهنده را شناسایی کرده یا به خطر پاسخ دهند. این نوع مشاهده و تمرین، ترساندن نیست؛ بلکه یک شکل مؤثر از مدیریت تهدید و آمادگی ذهنی است.
علاوه بر بعد فردی، جرائم واقعی بعد اجتماعی قدرتمندی نیز دارد. جوامعی که حول محور این رسانهها شکل میگیرند، فضایی فراهم میکنند تا زنان داستانهای خود را به اشتراک بگذارند، دیده شوند و با کسانی که آنها را درک میکنند ارتباط برقرار کنند. این جوامع به زنان امکان میدهند آسیبپذیری، عدالت و هویت خود را بررسی کنند و جرائم واقعی را از سرگرمی صرف به ابزاری برای مقابله با ترس، ارتباط انسانی و بهبودی جمعی تبدیل کنند.
مزایای روانشناختی جرائم واقعی
بر اساس نظریههای «استفادهها و رضایتها» (Uses and Gratifications)، رسانهها انتخاب میشوند تا نیازهای روانشناختی انسان را برآورده کنند. جرائم واقعی چندین نیاز اساسی انسان را پاسخ میدهد. نخست، انسانها موجوداتی داستانگو هستند که به دنبال الگوها، انگیزهها و پایانبندی هستند؛ داستانهای جنایی معماهایی با پیامدهای عاطفی فراهم میکنند که به درک و تسلط بر شرایط کمک میکنند. دوم، عجیب است اما یادگیری درباره جرائم میتواند حس امنیت ایجاد کند. تحلیل آنچه اشتباه پیش رفته، مخاطب را آگاهتر و آمادهتر میسازد. سوم، جرائم واقعی به مدیریت هیجانات شدید مانند ترس، خشم و انزجار کمک میکند، زیرا این احساسات در یک قوس داستانی ساختاریافته ارائه میشوند. چهارم، این رسانهها ارتباط اجتماعی فراهم میکنند؛ شنوندگان اغلب میزبانان پادکستها را مانند دوستان خود میبینند و این روابط پاراسوشیال، هرچند یکطرفه، نیازهای اجتماعی را برآورده میکنند و اعتماد ایجاد میکنند.
فرمتهای مدرن و تجربه عمیقتر
فرمت رسانه به اندازه داستان اهمیت دارد. رسانههای جرائم واقعی مدرن مانند پادکستها، سریالهای استریم و شبکههای اجتماعی صمیمیت و غرقشدگی ایجاد میکنند که فرمتهای قدیمی قادر به ارائه آن نبودند. استریمینگ امکان عدالت بهصورت درخواستی، سرمایهگذاری عاطفی و ریتم سینمایی فراهم میکند و سریالهای قابل پخش پشت سر هم، حس کنترل و تنظیم هیجانی ایجاد میکنند. پادکستها به راحتی با زندگی چندوظیفهای سازگار شده و نزدیکی با راویان ایجاد میکنند؛ صدای میزبان در گوش شنونده تجربهای صمیمی و همراهانه به وجود میآورد. شبکههای اجتماعی مصرفکنندگان منفعل را به مشارکتکنندگان فعال تبدیل میکنند؛ کاربران Reddit و TikTok پر از کارآگاهان آماتور هستند که پروندههای سرد را تحلیل کرده و جوامع جهانی عدالت ایجاد میکنند. الگوریتمها نیز این چرخه را تقویت میکنند، محتوای مرتبط با علایق کاربران ارائه میدهند و وابستگی عاطفی و تعامل را افزایش میدهند.
افراط یا تعادل؟ تهدید و جذابیت جرائم واقعی
اگرچه محبوبیت جرائم واقعی همچنان در حال رشد است، مصرف بیش از حد آن میتواند اثرات منفی داشته باشد. مواجهه مداوم با روایتهای عاطفی شدید ممکن است منجر به باورهایی شود که جهان خطرناکتر از آنچه هست به نظر برسد، تخمین بیش از حد خطر شخصی، کاهش اعتماد به دیگران و اضطراب مزمن ایجاد کند. پلتفرمهای الگوریتمی این برداشتها را تقویت میکنند و باعث میشوند خط بین واقعیت و افراطیسازی رسانهای مبهم شود. برخی مستندهای دراماتیک پولساز اغلب بهشدت نمایشی و ساختاریافته هستند، که توانایی مخاطب در تشخیص حقیقت از داستان را کاهش میدهند و حس همدلی با قربانیان را تضعیف میکنند. تحسین مجرمان و تبدیل آنها به شبهسلبریتی، فهم عمومی از جرم به عنوان آسیب و تراومای واقعی را کاهش میدهد و فرهنگ حدس و گمان آنلاین را تقویت میکند.
رویکردهای اخلاقی و سواد جرائم واقعی
با ادامه رشد محبوبیت جرائم واقعی، صدای بیشتری برای رویکردهای اخلاقی شنیده میشود؛ رویکردهایی که قربانیان، عدالت و پاسخگویی سیستمیک را در اولویت قرار میدهند. این رویکردها به افزایش آگاهی مخاطب، ترویج همدلی و مصرف مسئولانهتر کمک میکنند؛ چیزی که میتوان آن را «سواد جرائم واقعی» نامید. در عین حال، افراطیسازی و محتوای بار عاطفی قوی همچنان جذابیت بالایی دارد و اغلب گزارشهای تحقیقاتی و متعادل را تحتالشعاع قرار میدهد. محبوبیت جرائم واقعی با وعده عدالت و پایانبندی، برای مخاطب حس کنترل و وضوح اخلاقی ایجاد میکند و کمی فرار از واقعیت روزمره را فراهم میآورد.
جرائم واقعی نشان میدهد که انسانها چگونه به دنبال معنا هستند، ترس خود را مدیریت میکنند و تابآوری عاطفی میسازند. این رسانه میتواند نیازهای امنیت، درک و تعلق را برآورده کند، اما لازم است مکث کنیم و بپرسیم: آیا مصرف محتوای جرائم واقعی ما را بهتر میکند، یا جهان را برایمان بیرحمتر جلوه میدهد؟
