سیده مبینا محسنی تکیه
ما روزانه از منابع متعددی اطلاعات دریافت میکنیم که این میتواند باعث استرس شود. این منابع هم اطلاعات واقعی و مفید و هم اطلاعات نادرست ارائه میدهند. توانایی تحلیل و ارزیابی اطلاعات اهمیت زیادی دارد.
در زندگی روزمره، ما با حجم زیادی از اطلاعات مواجه هستیم. برخی از این اطلاعات مفیدند، برخی چالشبرانگیز و برخی موجب اضطراب میشوند. مسیرهای متعدد دسترسی به اطلاعات میتوانند به ما کمک کنند یا برعکس، مانع از دسترسی به دادههای معتبر و مبتنی بر شواهد شوند. اطلاعات نادرست به اندازه اطلاعات صحیح شایع هستند و گاهی اوقات بیشتر به خواستههای ما پاسخ میدهند تا نیازهای واقعی ما به حقایق قابل اعتماد.
پلتفرمهای فناوری و موتورهای جستجو، دادههای وارد شده و عادات مشاهده ما را زیر نظر دارند و الگوریتمهایی ایجاد میکنند که دسترسی به اطلاعات را به حسابهای شخصی ما متصل میسازد. اخبار سیاسی، اجتماعی، کاری، ملی و محلی، چه واقعی و چه نادرست، ممکن است دیگر بررسی صحت نشوند. ما در تصمیمگیری درباره آنچه باور کنیم یا نکنیم، تحت تأثیر این پلتفرمها و تفکر خودمان هستیم.
اثر اطلاعات بر واکنشهای ما در شبکههای اجتماعی
وقتی افراد در شبکههای اجتماعی با اطلاعات مواجه میشوند، افکار مختلفی در ذهنشان شکل میگیرد و این افکار اغلب ارتباط غیرمنتظرهای با واکنشهای بعدی آنها مانند لایک کردن یا کلیک کردن روی لینک دارند. افراد دیگر به دنبال اخبار نمیروند و فرض میکنند که اطلاعات مهم از طریق شبکههای اجتماعی برایشان ارسال میشود. این روش باعث میشود افراد در معرض حجم بالایی از اطلاعات نادرست قرار گیرند و ترسهایشان تشدید شده و سطح اضطرابشان افزایش یابد.
مطالعهای توسط گرین و همکاران (۲۰۲۴) درباره استفاده دانشجویان از شبکههای اجتماعی نشان داد که محتوای واقعی به دلیل آشنا بودن باعث بیتفاوتی میشود، اما شرکتکنندگان همچنان تمایل بیشتری به لایک کردن پستهای صحیح داشتند، احتمالاً برای کمک به انتشار اطلاعاتی که آنها مفید یا مهم میدانستند. پستهایی که برای شرکتکنندگان ناآشنا بودند، احتمال تعامل بیشتر از طریق مطالعه را افزایش میدادند؛ این نتیجه با تحقیقات قبلی همخوانی دارد که نشان میدهد نوآوری و تازگی باعث افزایش تعامل با شبکههای اجتماعی میشود (Greene et al., 2024).
تفکر انتقادی و کنترل اضطراب
روش تفکر ما میتواند تنها راه کنترل اضطراب در سطح قابل قبول باشد. تفکر انتقادی نوعی از اندیشه است که در آن شما سؤال میکنید، تحلیل میکنید، تفسیر میکنید، ارزیابی میکنید و درباره آنچه میخوانید، میشنوید، میگویید یا مینویسید، قضاوت میکنید. توانایی استفاده از تفکر انتقادی به معنای منفینگری یا تمرکز بر ایرادها نیست؛ بلکه به این معناست که بتوانید مشکل یا اطلاعات را شکسته و تحلیل کنید، آن را تفسیر کرده و بر اساس تفسیر خود تصمیم یا قضاوتی آگاهانه بگیرید.
بررسی منابع و تحلیل دقیق
سؤال از منابع یکی از اجزای کلیدی تفکر انتقادی است، زیرا همه منابع اطلاعات یکسان معتبر، دقیق یا مرتبط نیستند (Monash University, 2025). تحلیل واقعی یعنی بررسی جزئیات، توضیح آنها و تفسیر اطلاعات. بررسی منابع به معنای تحلیل مؤلفههای آنها مانند استدلالها، ادعاها، دلایل، روشها و شواهد و توضیح چگونگی عملکرد این مؤلفهها برای ارائه یک نکته یا استدلال است. مرحله ارزیابی شامل بررسی اجزای ادعا و منبع و قضاوت درباره کیفیت، ارزش یا اهمیت آنها میشود.
اهمیت اختصاص زمان به تفکر انتقادی
همه ما باید زمان و انرژی لازم را صرف تفکر انتقادی کنیم تا بتوانیم منابع خبری و رسانهای خود را به درستی درک و بررسی کنیم. دانش قدرت است؛ اطلاعات نادرست میتواند به شکل پایدار احساسات و روابط ما را آسیب بزند. با به کارگیری تفکر انتقادی، میتوانیم فرآیند بررسی اطلاعات را کنترل کرده و سلامت روان خود را حفظ کنیم.
